Molekulyar-kinetik nazariya

Ilgarilanma harakat - qattiq jismning eng sodda harakati; bunda jism sirtidan oʻtkazilgan istalgan toʻgʻri chiziq shu jismning harakati vaqtida oʻziga oʻzi parallel harakatlanadi. Boshqacha aytganda I. h. — qattiq jismning hamma nuqtalari bir xil trayektoriya chizib harakatlanishi. I. h. qilayotgan qattiq jismning hamma nuqtalari oʻzaro parallel trayektoriyalar chizadi, har bir nuqtasi tezlik va tezlanish, yoʻnalish va miqdor jihatdan har doim bir-day boʻladi. Shuning uchun I. h. qilayotgan qattiq jismdagi hamma nuqtalarning harakatini tekshirib oʻtirmasdan biror nuqtasining harakatini tekshirish kifoya. Demak, qattiq jismning I. h. kinematikasi nuqta kinemati-kasidan farq qilmaydi (qarang Kinematika). Yoʻlning toʻgʻri chizikli qismidagi harakat, mas, teplovoz shatuni, gʻildirak oʻqlari, porshenlar va b. harakati I. h. dir. Mas, mexanizmning AV va CD krivoshiplari aylanganda VS sterjen I. h. qiladi Ilgarilanma harakat haqida umumiy tushunchaIlgarilanma harakat - qattiq jismning eng sodda harakati; bunda jism sirtidan oʻtkazilgan istalgan toʻgʻri chiziq (mas, AV toʻgʻri chiziq, rasm) shu jismning harakati vaqtida oʻziga oʻzi parallel harakatlanadi. Boshqacha aytganda Ilgarilanma harakat — qattiq jismning qamma nuqtalari bir xil trayektoriya chizib harakatlanishi. Ilgarilanma harakat qilayotgan qattiq jismning hamma nuqtalari oʻzaro parallel trayektoriyalar chizadi, har bir nuqtasi tezlik va tezlanish, yoʻnalish va miqsor jihatdan har doim bir-day boʻladi. Shuning uchun Ilgarilanma harakat qilayotgan qattiq jismdagi hamma nuqtalarning harakatini tekshirib oʻtirmasdan biror nuqtasining harakatini tekshirish kifoya. Demak, qattiq jismning Ilgarilanma harakat kinematikasi nuqta kinemati-kasidan farq qilmaydi
ILGARILANMA HARAKAT — qattiq jismning eng sodda harakati; bunda jism sirtidan oʻtkazilgan istalgan toʻgʻri chiziq (mas, AV toʻgʻri chiziq, rasm) shu jismning harakati vaqtida oʻziga oʻzi parallel harakatlanadi. Boshqacha aytganda Ilgarilanma harakat — qattiq jismning qamma nuqtalari bir xil trayektoriya chizib harakatlanishi. Ilgarilanma harakat qilayotgan qattiq jismning hamma nuqtalari oʻzaro parallel trayektoriyalar chizadi, har bir nuqtasi tezlik va tezlanish, yoʻnalish va miqsor jihatdan har doim bir-day boʻladi. Shuning uchun Ilgarilanma harakat qilayotgan qattiq jismdagi hamma nuqtalarning harakatini tekshirib oʻtirmasdan biror nuqtasining harakatini tekshirish kifoya. Demak, qattiq jismning Ilgarilanma harakat kinematikasi nuqta kinemati-kasidan farq qilmaydi (q. Kinematika).Yoʻlning toʻgʻri chizikli qismidagi harakat, mas, teplovoz shatuni, gʻildirak oʻqlari, porshenlar va b. harakati Ilgarilanma harakat dir. Mas, mexanizmning AV va CD krivoshiplari aylanganda VS sterjen Ilgarilanma harakat qiladi.
3....Sistemaning holatini belgilovchi makroskopik kattaliklarning qiymatlari o’zgarmasa sistema termodinamik muvozanatda bo’ladi. Agar sistema muvozanat holatdan chiqarilgan, lekin o’z holicha qoldirilgan bo’lsa, mazkur siste¬mada shunday protsesslar amalga oshadiki, natijada sistema muaozanat holatiga qaytadi. Sistemaning termo¬dinamik muvozanat holatiga o’z-o’zicha o’tish protsessini relaksatsiya deb, bunday o’tishga sarflanadigan vaqtni esa relaksatsiya vaqti deb ataladi. Termodinamik mu¬vozanat holatining qaror topishida ko’chish hodisalari muhim rol o’ynaydi. Ko’chish hodisalariga mansub bo’lgan hodisalardan biri diffuziyadir. Bir-biriga chegaradosh bo’lgan gazlar molekulalarining issiqlik harakat tufayli o’zaro aralashib ketish protsessi diffuziya deb ataladi. Masalan biror hajmning ikki qismida turli gazlar joylashgan bo’lsa yoki ayni bir gazning kontsentratsiyalari turlicha bo’lsa, issiqlik harakati tufayli biror vaqtdan so’ng hajmning barcha sohalaridagi molekulalar kontsentratsiyasi tenglashib qoladi. Molekulalar kontsentratsiyasi (n) va gaz zichligi ( ) qo’yidagi munosabat orqali bog’langan:Gaz molekulalarining tartibsiz harakati ularning uzluksiz ravishdaaralashib turishiga sabab bo’ladi, shuning uchun bir-biriga tegibturuvchi turli xil ikki gaz bir-birining ichiga kirib ketadi y`nidiffuziyalanadi. Shuningdek gazlardagi ichki ishqalanish va issiqliko’tkazuvchanlik hodisalari gaz molekulalarining bir joydan ikkinchiko’chishi tufayli sodir bo’ladi. Molekulalarning Harakati bog`liq bo’lgan bu hodisalar ko’chish hodisalari deyiladi.Gazlarda diffuziya
Diffuziya (lotincha: diffusio — singish, tarqalish) — molekulalar, atomlar, ionlar va kolloid zarralarning tar-tibsiz issiklik harakati natijasida bir moddaning ikkinchi moddaga oʻz-oʻzidan oʻtishi, birining ikkinchisiga singib ketishi. Diffuziya gaz, suyuklik yoki qattiq jismlarda boʻladi va tezligi moddaning zichligi va qovushoqligi, temperatura, diffuziyalanuvchi zarraning tabiatiga va h. k.ga bogʻliq. Temperatura koʻtarilishi bilan Diffuziya tezlashadi. Bir aralashmali sistema (bir modda)dagi Diffuziya oʻz diffuziya, koʻp aralashmali sistema (gaz, suyuq yoki qattiq eritmalar)dagi Diffuziya geterodiffuziya deyiladi. Fan va texnika sohalarida Diffuziya ning ahamiyati katta; kimyoda Diffuziya usuli erigan moddaning molekulyar ogʻirligini aniqlashda qoʻllaniladi. Biologiyada oziq moddalarning soʻrilishi va yutilishi hamda moddalar almashinuv mahsulotlarining chiqib ketishida Diffuziya ning ahamiyati bor. Texnikada terini oshlash, gazlamani boʻyash, metallarni sementlash va azotlash, metallarda himoya qrplama hosil qilishda qoʻllaniladi. Geologiyada Diffuziya moddalarning quyuqdan suyuqqa, issiqdan sovuqqa, namdan quruqqa tarqalishiga aytiladi. Foydali qazilma konlarini izlashda Diffuziya ning roli juda muhim. Diffuziya natijasida konlar bor joylarda rudalarni birlamchi va ikkilamchi areal (joy) lari hosil boʻladi. Bular oʻz navbatida maʼdan konlarini qidirishda asosiy omillardan hisoblanadi. Fizikada molekulalar (atomlar) Diffuziya sidan tashqari oʻtkazuvchanlik elektronlari, kovaklar, neytronlar va b. zarralar Diffuziya si ham oʻrganiladi.