Moliya va moliyaviy texnologiyalar

I. KIRISH
Yangi Oʻzbekistonda erkin fuqarolik jamiyati barpo etish va insonparvar demokratik huquqiy davlat qurish yoʻlida keng koʻlamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ushbu islohotlardan koʻzlangan asosiy maqsad inson, uning huquq va manfaatlarini ta’minlashdir. Inson qadrini ulug'lash konstitutimizda ham mustahkamlab qo'yindi. Bunga misol qilib o'tsam: Konstitutsiyamizda belgilanishicha, Oʻzbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga koʻra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi.Insonni ulugʻlash, uning huquq va qonuniy manfaatlarini ifoda etish hamda har tomonlama kamol toptirish Konstitutsiyaning asosiy gʻoyasiga aylantirilgan.Zero, shaxsning sha’ni va qadr-qimmati, uning hayoti va sogʻligʻi yoki shaxsiy erkinligi takrorlanmaydigan boylikdir. Konstitutsiyamizning 26-moddasida, hech kim qiynoqqa solinishi, zoʻravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emasligi belgilab qoʻyilgan.Shunga asosan, Oʻzbekiston Respublikasining Jinoyat protsessual kodeksining “Shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish” deb nomlanuvchi 17-moddasida sudya, prokuror, tergovchi va surishtiruvchi ishda qatnashayotgan shaxslarning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishlari shartligi hamda hech kim qiynoqqa solinishi, zoʻravonlikka, shafqatsiz yoki inson sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emasligi kabi qoidalar oʻz ifodasini topgan.Inson sha’ni va qadr-qimmatini kamsitadigan, uning shaxsiy hayotiga taalluqli ma’lumotlar oshkor boʻlishiga olib keladigan, sogʻligini xavf ostiga qoʻyadigan, asossiz ravishda unga jismoniy yoki ma’naviy azob-uqubat yetkazadigan harakatlar qilish ta’qiqlanishi shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish prinsipining mohiyatini tashkil qiladi.
Shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 31-avgustdagi 130-И-sonli“1984-yil 10-dekabrdagi Qiynoqlarga solishga va muomalada boʻlish va jazolashning boshqa shafqatsiz, gʻayri insoniy yoki qadr-qimmatni tahqirlovchi turlariga qarshi konvesiyaga qoʻshilish haqida”gi qaroriga muvofiq qoʻshilgan.Oʻzbekiston inson huquqlari boʻyicha 70 ta asosiy hujjatga qoʻshilgan, BMT tomonidan qabul qilingan 10 ta xalqaro shartnomaning bevosita ishtirokchisidir. Milliy qonunchilik va huquqni qoʻllash amaliyotiga xalqaro standartlarni tizimli va bosqichma-bosqich implementatsiya qilishning oʻz modeli, insonning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi monitoringi milliy tizimi shakllantirildi (manba: уза.уз).Ta’kidlash lozimki, bugungi kunda huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida potensial ahamiyatga ega islohotlar amalga oshirilsada, tizimlar faoliyatida kuch ishlatish, zoʻravonlik holatlari ham uchrab turmoqda.“Biz soʻnggi uch yarim yilda qiynoqlarga yoʻl qoʻymaslik boʻyicha jiddiy va ortga qaytmaydigan islohotlarni amalga oshirdik. Lekin, Andijon shahar va Chiroqchi tuman ichki ishlar idoralarida yaqinda sodir boʻlgan fojiali holatlar tizim rahbarlarini uygʻotishi, aniq xulosalar qilishga chorlashi kerak”, — deya ta’kidladi Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev joriy yilning 30-iyun kuni videoselektor yigʻilishida.Endilikda bir faktlarga qarab o'tsak: Bosh prokuraturaning ma’lumotlariga koʻra, soʻnggi uch yil ichida qoʻrqitish va boshqa ta’qiblar boʻyicha 757 ta da’vo kelib tushgan (2019-yilda — 208, 2018-yilda — 352, 2017-yilda — 197). Shulardan faqatgina 33 tasi (2019-yilda — 16, 2018-yilda — 10, 2017-yilda — 7 tasi), ya’ni 4,4 foizi boʻyicha jinoyat ishlari qoʻzgʻatilgan (manba: омбудсман.уз).
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligidajoriy yilning 30-iyun kuni odil sudlovni ta’minlash va korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi vazifalar muhokamasiga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishida, Inson huquqlari markazi, Ombudsman, Toshkent davlat yuridik universitetiga “Inson qadr-qimmati - eng oliy qadriyat” maxsus oʻquv moduli boʻyicha barcha huquq-tartibot idoralari rahbar xodimlarini oʻqitish vazifasi yuklatilishini ta’kidlab oʻtdilar.Biz shu misollar orqali inson qadrini O'zbekistonda qanchalik ulug' qadriyat ekanligi bilishimiz mumkin.
Olamda jinlar ko'paygan sari musulmonlar dunyoga g'arq bo'lganidan musulmonlarni garchi ismlari islomiy va ular ichida ba'zi solih odamlar bo'lsada lekin ular Olloh naznida ularning qiymati,qadri qolmaydi.Ular islomdan uzoqlashdi.Bazi amallarni bajarib turgan bo'lsada musibat,ofatlar kela boshladi.Qadr qiymat avvalambor dinda taqvo bilan bo'ladi.Taqvo bu shariatga amal qilishdir.Taqvo yana nima bilan o'lchanadi deb o'ylaysiz? Islom va Olloh ning amallarini bajarish bilan ham o'lchanadi.Inson qancha katta orzular qilsa,shunga intilsa ularning qadr qiymati ortadi.Odamlar ichida shunday odamlar ham borki ularning maqsadi faqat faravon hayot kechirish.Ular dinni hayoliga ham keltirishnmaydi. Ularni dardi faqat bazm-jamshid,o'yin -kulguni o'ylashadi.Bazilar bor Ollohning amallarini bajarishni ro'za,namoz,xaj amallari bajarishadi.Yigirma to'rt soat hayotini ding baxshida etgan,bor vaqtini ,bor jonuyu molini olloh yo'lida uning amallarini targ'ib qilish yo'lida sarflaydigan insonlar ham oramizda uchrab turadi.Bundan xulosa qilishimiz kerakki nimayki amallar qilsak qadr qiymatimiz ham shunchalik b'oladi.Yurtboshimiz ham bejiz 2022-yilni"Inson qadrini ulug'lash va faol mahalla yili " deb nomlamagan.Bundan shuni bilish mumkinki inson qadri muhim va muqaddasdir.Yurtboshimiz o'z nutqida «Inson qadrini ulug‘lash — yurtimizda yashayotgan har bir odamning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlarini ta’minlash demakdir. Bu borada jamiyatimiz asosi bo‘lgan mahalla hal qiluvchi o‘rin tutadi», deb ta'kidlab o'tdi.