MüƏLLİF: ustad şƏHİd müRTƏza müTƏHHƏRİ TƏRCÜMƏ edəN: İslamşÜnas ağabala mehdiyev kitabın adı: Kamil insan

Eşq bəhri, asiman bər vey kəfi
Çun züleyxa dər həvaye yusifi.
Eşq dəniz, səma isə onun üzərində olan köpükdür, Yusifin fikrində olan Züleyxa kimi.
Arifin fikrincə eşq dəryadır, yer, göy və bütün təbiət aləmi onun üzərində olan köpük misalındadır. Hafiz də bu 
barədə belə deyir:
Ma bedin dər nəpeye heşməto cah amədeim
Əz bəde hadise inca be pənah amədeim
Rəhrove mənzele eşqim və ze sərhədde ədəm
Ta be iqlime vücud in həme rah amədeim.
Görün necə də ali deyib! Hafizin bu beyti imam Səccad (ə)-ın «Səhifeyi-səccadiyyə» kitabında olan ilk dualardan 
birinin tərcüməsidir. İmam Səccad (ə) Allaha həmd-səna etdikdən sonra belə buyurur: 
«Allah əvvəlcə, dünyanı 

---

45
Kamilliyə doğru Wap.IXLAS.Az
yoxluqdan yaratdı, sonra onları məhəbbət ilə icad etdi.» 
(İmam (ə) yaratmaq mə
᾽
nasını ərəb dilindəki «ibda» kəlməsi 
ilə ifadə edib. «İbda»nın mə
᾽
nası heç bir nümunəyə əsaslanmadan bir şey düzəltməkdir.) Hafiz də bu beytdə həmin 
mə
᾽
nanı gətirib.
KAMALA ÇATMAQ YOLU
Arif bütün dünyaya yalnız bir həqiqət qail olduğu və həmin həqiqətin eşqdən ibarət olduğunu bildirdiyi üçün onun 
fikrincə, insanın həqiqəti filosofun dediyi kimi fikir deyil, onun «qəlb»idir. Qəlbdən də məqsəd ilahi eşq mərkəzidir. 
Deməli, əql məktəbi ilə eşq məktəbi arasındakı fərqlərdən biri insanın «mən»liyi məsələsidir. İnsanın «mən»liyi onun 
fikirləşmə mərkəzidir, yoxsa eşq bəslədiyi yer? Arif deyir ki, sənin «mən»liyin fikirləşmə mərkəzi deyil, eşq bəsləmə 
mərkəzidir.
Filosofun fikrincə, kamil insan məqamına çatmaq istəyən şəxs hansı vasitə ilə hərəkət edib irəliləməlidir? O deyir 
ki, insan bu məqama məntiq, deduksiya, müqayisə nəticəsi, təfəkkür və məntiqi dəlillərlə çatmalıdır. Amma arif deyir 
ki, məsələ elm, savad, söz-söhbət, məntiq, müqəddimə, deduksiya və s. ilə deyil.