Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Mingəçevir arxeoloji qazıntıları nəticəsində əldə edilmiş heyvan fiqurlarının bu ərazidə yaşayan tayfaların əsas məşğuliyyətinin maldarlıqdan ibarət olmasını təsdiq etməklə yanaşı, əkinçiliyin də qismən yayılmasını göstərmişdir. Buna oxşar heyvan fiqurlarına Həsənlu, Germi, Ərşədən əldə edilmiş materiallarda da rast gəlmək olur. Azərbaycanın şimal rayonlarında istehsal qüvvələrinin inkişafı və insanların sayca çox olması onların yaşayış və təsərrüfat sahələrinin genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Bu tələbatın ödənilməsinə hər şeydən əvvəl onların texniki cəhətdən yaxşı silahlanmaları kömək edirdi. Təbii zənginliyə, əkinçiliyin, maldarlığın və xüsusən metallurgiyanın inkişafı üçün misilsiz xammal mənbələrinə malik olması Azərbaycanın şimal rayonlarının (xüsusilə şimal-qərb rayonları) 228 qeyd etdiyimiz dövrdə başqa qonşu ölkələrlə sıx iqtisadi-siyasi əlaqələrə girdiklərini söyləmək olar. Z. İ. Yampolski özünün doktorluq dissertasiyasını Atropaten və Qafqaz Albaniyasının istər iqtisadi-ictimai və istərsə də bu ərazidə yaşamış xalqın mənşəyi, dini, dili və daxili siyasəti məsələlərinə toxunmuşdur 229 . Müəllif bu ərazidə quldarlıq dövründə olan ibadətgahların Azərbaycan xalqının mənşəyi kimi aktual problemlərin öyrənilməsində zəruri olan məsələnin həll edilməsi üçün müəyyən rolu olduğunu qeyd edir və çox qədim dövrlərdən Azəybaycanın iki əsas vilayətə: Midiya Atropateni və Qafqaz Albaniyasına bölünməsini göstərmişdir. Belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, Atropatena təbiətinin zənginliyi orada mövcud olan təsərrüfatın bütün sahələrinə olduqca müsbət təsir göstərmişdir. Ölkənin iqtisadi-ictimai və siyasi inkişafı ilə əlaqədar orada böyük şəhərlər meydana gəlmiş və həmin şəhərlər təkcə ölkə daxilindəki sənətkarlıq və ticarət mərkəzlərilə deyil, bütün dünyanın böyük şəhərləri ilə iqtisadi əlaqə yarada bilmişlər. Ticarət yollarına gəldikdə bu yollar Atropatenanın bütün şəhərlərini dövrün ən inkişaf etmiş qabaqcıl şəhərləri ilə qovuşdura bilmişdi. III FƏSĠL ƏHƏMƏNĠ ĠMPERĠYASININ SÜQUTU. ATROPATENA DÖVLƏTĠNĠN YARANMASI III Ərdəşir (Artakserkis) öldükdən sonra onun qohumlarından olan III Dara Kodoman hakimiyyət başına gəldi. III Daranın hakimiyyət başına keçməsi Filippin başçılığı ilə yunan əyalətlərinin Makedoniya ətrafında birləşdirilməsi dövrünə təsadüf etmiş və beləliklə, Makedoniya İranın güclü rəqibinə çevrilmişdir. 228 C. Ə. Xəlilov. Qərbi Azərbaycanın tunc dövrü və dəmir dövrünün əvvəllərinə aid arxeoloji abudələri. Bakı, 1969, s. 191. 229 З. И. Ямпольский. Атропатена и Кавказская Албания в III - I вв. до н. ер. III Dara hakimiyyət başına gəldiyi dövrdə Əhəməni imperiyasının istər daxili, istərsə də xarici siyasəti bərbad halda idi. Təqribən 32-yə yaxın olan satraplıqlarda mərkəzi hakimiyyətə qarşı narazılıq get-gedə artırdı. Kəndlilərin vəziyyətinə gəldikdə isə ardı-arası kəsilməyən daxili çəkişmələrin və xarici müharibələrin ağırlığı onların üzərinə düşürdü. Bu səbəbə görə də əkin sahələri qul əməyindən istifadənin ağır şəraiti nəticəsində bərbad hala düşmüş və istənilən məhsulu əldə etmək qeyri-mümkün olmuşdu. E. ə. IV əsrin sonuncu rübündə iqtisadi və siyasi böhran nəticəsində Əhəməni imperiyasının süqutuna bilavasitə şərait yaranmışdı. İmperiyanın süqutunun daxili və xarici amillərini nəzərə almayan burjua tarixçiləri, o cümlədən H. Pirniya, Şuştəri və başqaları subyektiv amillərə əsaslanaraq imperiyanın dağılmasını öz sinfi mənafeyini qoruyub saxlamaq nöqteyi-nəzərindən təhlil etməyə cəhd göstərirlər 230 . Halbuki, Əhəməni imperiyası yunanlara qarşı apardıqları müharibələrdə inkişaf etmiş quldarlıq cəmiyyəti ilə qarşı-qarşıya durmuşdu. E. ə. VII – VI əsrlərdən başlayaraq Yunanıstan quldarlıq istehsal üsulunun yüksək inkişaf mərhələsinə çataraq ictimai və iqtisadi nöqteyi-nəzərdən qabaqcıl ölkələrdən birinə çevrilmişdi 231 . Digər tərəfdən iqtisadi inkişafın təsiri nəticəsində Yunanıstan dövləti siyasi nöqteyi- nəzərdən də quldarlıq demokratiyasına nail olub ölkənin iqtisadi və siyasi həyatında aktiv iştirak edən şüurlu vətəndaşlar da yetişdirə bilmişdi. Əhəməni satraplığında əhalinin ağır vəziyyəti, ordu daxilində yunanlı muzdlu dəstələrin çoxluğu, qoşunda nizam-intizamın pozulması, habelə kəmiyyət və keyfiyyət nöqteyi-nəzərdən sayının və döyüşkənlik məharətinin zəifliyi və s. amillə Əhəməni imperiyasının dağılmasını sürətləndirmişdi. İran tarixçisi H. Pirniya yazır ki, Filipp öldükdən sonra onun yerinə oğlu İskəndərin keçməsi xəbərini eşidən Dara onun gənc olub siyasətdə az təcrübəyə malik olmasını və Makedoniya tərəfindən İran dövlətinə qarşı təhlükənin aradan getdiyini güman edib arxayınçılığa yol verdi. Digər tərəfdən də baş vermiş üç ağır vuruşmada İran sərkərdələri yunan muzdlu dəstələrinə inanmayıb, onları həlledici vuruşmalara buraxmırdılar. Digər tərəfdən İran orduları qəti hücuma keçə bilməyib məğlubiyyətə uğramışlar 232 . Əksinə, yuxarıda göstərdiyimiz amillər İran ordularının ardı-arası kəsilməyən məğlubiyyətinə əsas səbəb kimi deyil, ona şərait yaradan və məğlubiyyəti sürətləndirən amil kimi qəbul etmək olar. İran süvari dəstələri hərb meydanına çıxanda piyada dəstələri ehtiyatda saxlanılmış və döyüşdə iştirak etməmişdi. Halbuki, piyada dəstəsində olan döyüşçülərin əksəriyyəti təcrübəli və döyüşkən yunan muzdurlarından ibarət idi. 230 H. Pirniya. İran-e bastan, III cild, s. 1560; A. Şuştəri. İrannamə, I cild, s. 125. 231 И. М. Дяконов. История Мидии. М.-Л, 1956, ы. 442 – 443. 232 H. Pirniya. Göstərilən əsəri, s. 265. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|