Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.5. Atmosferin çirkl nm m nb l ri
- Tozlu fırtınalar
186
havasından s rf olunan azotun kompensasiyası m s l si h ll edilm mi qalır. Eyni zamanda atmosferd azotun ümumi miqdarının çox böyük olması bu problemin atmosferd oksigen v karbon qazı balansından o q d r d ciddi olmadıgını göst rir. 3,5 – 4 mlrd.il bundan vv l atmosferd oksigenin miqdarı indikind n 1000 d f az idi, bel ki, o zaman oksigenin sas produsenti - ya ıl bitkil r yox idi. Müasir dövrd oksigen v karbon qazının nisb ti canlı orqanizml rin h yat f aliyy ti hesabına saxlanılır.Ya ıl bitkil r fotosintez prosesind karbon qazı s rf ed r k oksigen qazı ayırırlar. Bütün canlı orqanizml r t n ffüs zamanı oksigend n istifad edirl r. 2 v 2 t l b ed n t bii prosesl r v onların atmosfer daxil olmaları yax ı tarazla dırılmı dır. S naye v n qliyyatın inki afı il oksigen bütün yanma prosesl rind artan ölçül rd istifad olunma a ba lanmı dır. M s l n, reaktiv t yyar bir transatlantik reys etdiyi zaman 35 ton oksigen yandırır. Yüngül avtomobil 1,5 km m saf ni q t ed rk n bir adamın bir gün rzind t n ffüs etm si üçün s rf ed c yi oksigen q d r oksigen yandırır. Müt x ssisl rin hesblamalarına gör müxt lif növ yanacaqların yandırılmasına ya ıl bitkil r t r find n m l g l n
187
oksigenin 10% -d n 25%- q d ri istifad olunur. Me zolaqları, savannalar, çöll rin azaldılması, düz ngah sah l ri, n qliyyat yolları v h rl rin artması hesabına atmosfer oksigenin daxil olması azalır. Çayların, göll rin, d nizl rin v okeanların çirkl nm si n tic sind su bitki rinin iç risind oksigen produsentl rinin miqdarı azalma a ba layır. Güman edirl r ki, n yaxın 150 – 180 ild atmosferd oksigenin miqdarı müasir t rkibin n z r n 3 d f azalacaqdır. Atmosfer atılan karbon qazının artması il ekvivalent olaraq oksigen ehtiyatlarından istifad d artma a ba layır. BMT m lumatlarına gör son 100 ild karbon qazının Yer atmosferind ki miqdarı 10–15% artmı dır. g r göst ril n tendensiya davam ed rs üçüncü minillikd atmosferd karbon qazının miqdarı 25%- q d r, ba qa sözl quru atmosfer havasının kütl payı 0,0324-d n 0,04%- q d r artar. Atmosferd karbon qazının bir q d r artması k nd t s rrüfatı bitkil rinin m hsuldarlı ına müsb t t sir göst rir. M s l n, istixana havasını karbon qazı il doydurduqda t r v zl rin m hsuldarlı ı fotosintez prosesinin intensivl dirilm si hesabına artır. Lakin atmosferd karbon qazının artması mür kk b qlobal probleml rin yaranmasına s b b olur. 188
Atmosfer sas meteoroloji v iqlim m l g tirici faktorlardan biridir. qlim m l g tirici sistem atmosfer, okean, quru s thi, kriosfer v biosfer aiddir. N mlik v istilik keçirm nin sirkulyasiya prosesl ri, tsiklon f aliyy tl ri atmosfer il ba lıdır. 7.5. Atmosferin çirkl nm m nb l ri Elmi-texniki t r qqinin Yer planetin b x etdiyi
“tövh ”l rd n biri d atmosfer havasının çirkl nm si problemidir. Ona gör d istifad olunan havanın keyfiyy tinin insan sa lamlı ı üçün böyük h miyy ti vardır. Atmosfer havasının keyfiyy tinin h m d dig r canlılar üçün, h tta cansız al m üçün mühüm rolu vardır. Memarlıq abid l rinin eroziyası, metal m mulatlarının korroziyası, me l rin m hv olması, k nd t s rrufatı m hsullarının t l f olması havanın çirkl nm si n tic sind xeyli sür tl nir. Atmosfer havasına z r rli v z h rli madd l r 2 m nb d n dü ür :
püskürm l ri, bataqlıqlar, me yan ınları, toz fırtınaları, suxurların kül k il da ılması prosesl ri, üzvi madd l rin parçalanması. 189
Atmosferin t bii çirkl nm m nb l ri ad t n faci li xarakter da ıyır. Vulkan püskürm l ri zamanı atmosfer çox böyük miqdarda qazlar, su buxarları, b rk hiss cikl r, kül v tozlar atılır. Vulkan püskürm l rinin sönm si n tic sind atmosferd qazların ümumi balansı t dric n b rpa olunur. 1912-ci ild Alyaskada Katmay vulkan püskürm si zamanı havaya 20 mlrd. tona q d r toz atılmı dır ki, o da uzun müdd t havada saxlanmı dır. 1991-ci ild Filippind ba ver n Pinatubo vulkan püskürm si atmosfer 20 mln.ton kükürd 4-oksidinin atılması il mü ay t olunmu dur. Vulkan püskürm l ri zamanı atmosferin istilik çirkl nm l ri d ba verir, bel ki, havaya güclü qızdırılmı madd l r atılır. Onların temperaturları çox yüks k oldu undan trafda olan h r eyi yandırırlar. Böyük me yan ınları da atmosferi xeyli çirkl ndir bilir. Me yan ınları ad t n quraqlıq ill rind ba verir.
s thind n qaldırılmı n xırda hiss cikl rin (z rr cikl r) aparılması il laq dar olaraq meydana g lir. Güclü
qırıntılarını da havaya qaldırırlar, lakin onlar havada uzun müdd t saxlana bilmirl r. Güclü fırtınalar zamanı
Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|