günü təqvimə yazdı: Kəngərli rayonunun Şahtaxtı kəndində
Şahtaxtinskilər in ev-muzeyi istifadəyə verildi. 2010-cu il fev
ralın 9-da Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədri
nin imzaladığı tarixi sərəncamı Şahtaxtinskilərə əbədilik,
həm də ikinci ömür bağışladı.
26 fevral 2006-cı ildən başlayaraq dövlətimizin qayğısı
ilə bu nəslə mənsub olan görkəmli ictimai xadim, publisist və
maarifçi Məhəmməd ağa Şahtaxtinskinin elmi irsi çap olun
maqdadır.
Zəfər və faciə dolu yolları olan Şahtaxtinskilər haqqın
da axtarışlarımızı dərinləşdirdikcə tariximiz daha da zəngin
ləşir. Dövlətimizin tariximizə və onun öyrənilməyən səhifələ
rinin araşdırılmasına göstərdiyi böyük qayğını bir daha ma
yın 13-də ürəkdolusu sevinclə yaşadıq.
Belə bir sevincin aurasmda mətləbimizi yazmaq üçün
tariximizin qəhrəmanlıq dolu səhifələrindən birini vərəqlə
yək. Birinci Dünya müharibəsi başlayanda Naxçıvanda Şah
taxtının və Culfanın mövqeyi əvəzsiz idi. Çfınki Yaxın Şərqi
və Orta Şərqi birləşdirən körpülər, rahat keçidlər burada
yerləşirdi. Bundan savayı Qafqazı bu Şərq ölkələri ilə birləş
dirən ən kəsə, etibarlı hərbi yollar Naxçıvandakı Şahtaxtı və
Culfa körpülərindən istiqamətlənirdi. Şahtaxtının həm də
tarixi mövqeyi vardı. Onun sinəsində dünyaya göz açan
Şahtaxtinskilər həm Qərb və həm də Şərq ölkələrində bu ta
rixi mövqeyi uca zirvələrə qaldıra bilmişdilər. Ən maraqlısı
isə onlar bu tarixi mövqeyi bir neçə sahələrdə qoruyub sax
laya bilmişlər.
1914-1917-ci illərdə Şahtaxtinskilərin Rusiyanın və Qər
bi Avropanın ən məşhur elm ocaqlarında təhsil alan gənc
övladları yeni bir demokratik ruhla doğma yurdlarına tətilə
gəlir və buradakı siyasi hadisələrin əsl iştirakçısına çevrilir
dilər. Onu da deyək ki, onlarda bu azadlıq duyğusu ulu əc
dadlarından gəlirdi. Bu işdə onlara nümunə ola biləcək
71
məşhur qohumları Məhəmməd ağa və onun əmisi Nəcəfqulu
ağanın oğlu II isa Sultan mənəvi ataları idilər. II isa Sultan
1894-cü ildə Qarsda vəfat edib, Tiflisdə dəfn olunmuşdusa
da, əməlləri doğma kəndi Şahtaxtında davam edirdi.
II isa Sultanın əmisi Məhəmmədtağı Sultanın oğlu
Baxşəli ağa 1859-cu ildə Qafqazın mötəbər, zəngin şəxslərin
dən və məşhur hərbiçilərindən olan Məhəmmədtağı Sultanın
ailəsində, Şahtaxtı kəndində doğulub. Hələlikdə öyrəndiyi
miz dəqiq məlumatlar budur ki. o, 1898-ci ildə sosial-de
mokrat partiyasının üzvii olub. Həştərxanda və Culfada
gömriıkxana məmuru vəzifəsində çalışmışdı. 1908-ci ildə çar
hökuməti onu həbs etmiş və işdən çıxartmışdı. 1914-cü ildə
İrəvan şəhərində Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri
seçilmişdi. Öyrəndiyimiz arxiv sənədlərindən görünür ki.
Baxşəli ağa 1917-1918-ci illərdə yenə də Culfa gömrükxana-
sında işləyirmiş. Culfada işləməsinə baxmayaraq, onun Şah-
taxtı kəndində və İrəvan şəhərində mülkləri var idi.
Tarixi mənbələrə görə, Baxşəli ağa əmisi Hacı Vəli ağa
nın qızı ilə ailə qurub. Onun həyat yoldaşının Sona xanım
olduğunu təsdiqləyənlər də var. Çünki bir çox sənədlərdə
•
•
Sona xanımın adı tez-tez çəkilir. İrəvanda və Naxçıvanda
yaşaması haqqında məlumatlar vardır. Onların nikahından
Nemətulla ağa (1885-1954), Əsədulla ağa (1885-1939),
Məmmədtağı Sultan (1892-1918), Həbibulla ağa (1900-
1986), Ətaulla ağa (1901, yaxud 1904-1974), Hüseyn ağa
(1893-1918) adlı oğlanları, Məhcəbin və Məhluqə adlı qızları
olmuşdur.
Nemətulla ağa Peterburq Ali Politexnik məktəbində
Skryabinlə (Molotovla) 1916-cı ildə bir yerdə oxumuşlar.
1917-ci ildə Naxçıvana gəlmiş və Naxçıvanın ermənilərdən
müdafiə olunmasında yaxından iştirak etmişdir. O, sovet
hökuməti illərində Azərbaycan Sənaye institutunda metal
ların texnologiyası kafedrasının müdiri olmuşdur. Qeyd
72
edək ki, bu sahə üzrə Azər-baycanda ilk mütəxəssis olub.
Əsədıılla ağa 1885-ci ildə Şahtaxtı kəndində doğulub.
Kiyev Tibb İnstitutunu bitirib. Uzun illər Gəncədə işləmiş
dir. O, həm də folklorçu və tərcüməçi olmuşdur.
Məmmədtaeı Sultan 1892-ci ildə doğulub. Tiflisdə və
Rusiyanın hərbi məktəblərində təhsil alıb. Tiflisdə oxuyar
kən çex qızı Olqa Stefanovna Bosiko (Kuzmina) ilə ailə qur
muş və Gülnaz adlı qızları olmuşdur. Naxçıvanın daşnaklar
dan müdafiə olunmasında fəal iştirak edən Məmməd tağı
Sultanı quldurlar atalan Baxşəli ağanın gözləri önündə
amansızcasına Dərəlikdə (Culfa) öldürmüşlər.
Hiısevn asa 1893-cü ildə Şahtaxtı kəndində dünyaya
J
К - *
У
J
m/
gəlmiş, İrəvan gimnaziyasında, sonralaı* isə Sankt-Peter
burqda oxumuşdur. Hüquqşünas kimi Naxçıvana dönən
Hüseyn ağa da digər Şahtaxtinskilərlə birlikdə Naxçıvanın
müdafiəsində cəsurluqla döyüşənlərdən biri olmuşdur. O,
sosial-demokrat olmuş və dostu Hüseyn Mamayevin yazdı
ğına görə, 1915-ci ildə Moskva universitetində oxumuşdur.
Sənədlərin dili ilə desək, 1917-ci ildə Peterburqdan İrəvana
dönmüş və burada "Gecə kursları"nda dərs demişdir. Onu
sovet hakimiyyəti illərində bolşevik kimi təqdim etsələr də,
bu, doğru deyil. Çünki o, müstəqilliyin əsl təbliğatçılarından
biri olmuşdur. Hüseyn ağa İrəvanda, Şahtaxtıda xalqa izah
edirdi ki, oktyabristlərin və kadetlərin qurduqları Tuçkovlar
və Milyukovlar hökumətinə inanmayın. Sözlərində səmimi
olsalar da, onlar müharibə hökuməti qurmuşlar. Müharibə
hökuməti isə xalqa sülh və çörək, həmçinin azadlıq verə
bilməz. Bu hökumət "Polesyeni, Türkiyəni talan etmək, İs
tanbulu ələ keçirmək, Polşanı, Hollandiyanı, Litva ölkəsini
və başqa ölkələri işğal etmək istəyən soyğunçuluq höku-
mətidir"-deyən Hüseyn ağanı hər yerdə çar tərəfdarları və
xəfiyyələri təqib edirdilər. O, Şahtaxtı kəndinin mərkəzində
təşkil etdiyi yığıncaqlarda öz çıxışlarında belə şüarları tez-
73
tez səsləndirirdi: "Yox olsun müharibə! Yaşasın sülh!".
O da digər qardaşları kimi əyninə əsgər paltarı geyi
nərək erməni daşnakları ilə döyüşürdü. Tarixi sənədlərə
görə, "Müdafiye-məzluman təşkilan"m yaratmışdı. Onu da
atası və qardaşı ilə birlikdə Dərəlikdə amansızlıqla qətlə ye
tiriblər. Qeyd etmək yerinə düşər. 1919-cu ildə Bakıda nəşr
edilən "Zəhmət" qəzeti (oktyabr) böyük ürək ağrısı ilə
onların faciəli qətlə yetirilməsi ilə bağlı yazı dərc edib. Hü
seyn ağanın tələbəlik dostu M.Ə.Nasir adlı bir nəfər sonralar
onun haqqında 1967-ci ildə "Şərq qapısı" qəzetində kiçik bir
xatirə dərc etdirib.
Bir sıra tədqiqatçılar Baxşəli ağanın Culfanın Yaycı
kəndində, oğlanlarının isə Ərəzində dəfn olunmasını yazmış
lar. Amma axtarışlar göstərdi ki, bu həqiqət deyil. Buna ay
dınlıq gətirmək istərdik. Bu hadisə haqqında müxtəlif versi
yalar bəzi kitablarda yazılıb. Axtarışlar aparıb əsl həqiqəti
demək daha düzgün olardı. Culfadan Naxçıvana faytonla
qayıdan atanın və üç oğulun qarşısını muzdlu, xüsusi hazır
lanmış quldurlar kəsərək. Dərəlikdə, Darbənd deyilən bir
yerdə qətlə yetiriblər. Onların ailəvi dostları Qurbanəli Şərif
zadənin oğlu Əziz Şərif bu amansız faciə haqqında ilk dəfə
yazıb. Amma o da onların dəfn olunduqları yer haqqında
heç nə yazmayıb. Bu məsələdə Kamil ağa Şahtaxtinski bizə
köməklik elədi. Onun anasının dediyinə görə, iki oğulu və
atanı birlikdə Culfanın Camaldın kəndində torpağa tapşı
rıblar. Hətta sonralar onun nəvəsi məşhur rəssam Elmira
xanım Şahtaxtinskaya da oraya gəlibmiş.
Bunları övrənəndən sonra Camaldın kəndinə gedib bu
^
C
əhvalatı ata-babalarından eşidən 76 yaşlı Tarqulu müəllimi
axtarıb tapdıq. Onun söhbətindən məlum oldu ki, ana ba
bası Əhməd Xudaverdi oğlu əhvalatı bilən kimi öküz araba
sında ata və oğulları kəndə gətirib və köhnə qəbiristanlıqda
dəfn ediblər. Kəndin ağsaqqalları bu qətlə yetirilənlərin çox
74
i
məşhur və zəngin olduqlarını bilirmişlər. Tarqulu müəllimin
dediyinə görə, faytonda olan 13-14 yaşında uşaqlardan biri
Nehrəm tərəfə, dağlara qaçdığından onu öldürə bilmirlər.
Kamil ağanın dediyinə görə bu, Baxşəli ağanın oğlu Əsə-
dulla, yaxud Nemətulla ağa olub. Onlar əkizdirlər.
1990-cı ilə qədər məzarlar dururmuş. Sonralar üstü
uçub dağılıb. Mənim xahişimlə kəndin ağsaqqalları köhnə
qəbiristanlıqda məzarların yerlərini tapdılar. Həyatını
xalqına həsr edən Şahtaxtinskilərə insanlar o qədər ehtiram
göstərirlər ki, onların uyuduğu məzarların yerlərini də
axtarıb tapırlar. Bu tariximizə böyük sevgi və ehtiramdır.
Hər bir kənddə, eldə-obada Naxçıvanın müdafiəsi üçün
döyüşənlərin xatirəsi əziz tutulur və sevgi ilə anılır.
75
76
iM lj
* и '
f / IM
ı,« .
! 1
\ \
M
■
[ р . .
L, ğ
TJ7^ ; 1-
4
j
-
^
4
Ш
g
V
» — -
v
” i
M əmmə dt ağı Sultan Şahtaxtinski
(M.Şahtaxtinskinin atası)
78
Baxşəli ağa həyat yoldaşı
Sona xanım və uşaqları
79
Soldan İbrahim ağa Şahtaxtinski
80
M
f
Solda Məmmədtağı sultan Baxşəliağa oğlu
81
Giilnaz xaııım Məmmədi ağısult an qızı
82
Tovuz xanım gəlim Süsən
nəvələri ilə birlikdə
isa Sultan Şahtaxtinski (sağda) qardaşları
Əli ağa və Əbiilfət ağa ilə birlikdə
Əbiilfət ağa Şahtaxtinski
84
85
H
ii
se
yı
ı
a
ğ
a
B
a
x
sə
li
a
ğ
a
o
ğ
la
Ş
a
h
ta
x
ti
n
sk
i
(i
k
in
c
i
cə
rgə
də
s
a
ğ
d
a
n
i
k
in
c
i)
86
87
H
ii
se
yn
a
ğ
a
В
a
x
sə
li
a
g
a
o
ğ
lu
Ş
a
h
ta
x
ti
n
sk
i
(i
k
in
c
i
cə
rg
əd
ə
sa
ğ
d
a
n
i
k
in
c
i)
Sağdan Həbibulla və Ət aulla ağa Şahtaxtinskilər
(Baxşəli ağanın uşaqları)
88
89
90
Həmid ağa Şa/ıtaxtinski
91
92
H
d
b
ıb
u
ll
a
a
ğ
a
Ş
a
h
ta
x
ti
n
sk
i
B
eh
b
tı
d
a
g
a
Ş
a
h
ta
x
ti
n
sk
i
vıi'vysu/jxvjı/vğ
1
v.mıi]}{
vd'vysuııxvp/vğ ııuuvx илцеу
Cahangir ağa Şahtaxtinski
İsa Sultan Şahtaxtinski
vA m/sınjxvjı/vğ ejıpy
vXvy/suııxvjı/vğ
1
uııııvx
dj
A'
ə
^
i
96
97
N?zh'd xanını Şahtaxtinskaya
Əs?dıılla ağa Şahtaxtinski
İsmayil ağa Şahtaxtinski
İ S T İ K L A L H A R B i M A L U L G A ? ; .
A Z E R B A Y C A N E $ R A F l N D A N
( S A H T A H T
, N i S
İ
U Р А О A ME 0 F U N D U R
R U H U N A F. A T , H A
Çingiz Əliqulu ağa oğlu Şahtaxtinskinin
İstanbuldakı məzar daşı
100
102
MÜNDƏRtCAT
Şahtaxtinskilər muzeyinin yaradılması haqqında
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisi Sədrinin Sərəncamı.......................................... 3
Şahtaxtinskilər: Naxçıvanın məşhur soylarından biri....... 5
Tariximizdə Şahtaxtinskilər nəsli - öyrəniləsi və tədqiq
olunası mövzular hələ çoxdur.............................................. 7
Tariximizdə və taleyimizdə Şahtaxtinskilər......................... 13
Elimizin böyük oğlu: Əbülfət ağa Şahtaxtinski. O,
dövrünün tanınmış ziyalısı və yazıçısı olmaqla bərabər,
həm də çar ordusunun yüksək rütbəli zabiti o lu b ............. 20
Görkəmli dövlət xadimi Behbud ağa Şahtaxtinskinin
nəsil şəcərəsi və onun Qərbi Avropada
yaşayan qohumları...............................................................24
Türkiyənin istiqlal savaşında iştirak edən qazi
Naxçıvanlı Çingiz Yurtçu Şahtaxtinski kimdir?.............. 30
Görkəmli dövlət xadimi Həmid ağa Şahtaxtinskinin
nəsil şəcərəsi......................................................................... 34
İsa Sultan Şahtaxtinski və onun varisləri............................ 38
Aleksis Şahtaxtinski: "Onlardan biri olduğum üçün
fəxr edirəm "......................................................................... 44
Polkovnik Əbülfət Ağanın keçdiyi hərbi yol
gəncliyimizə nüm unədir...................................................... 47
Elm korifeyləri - Şahtaxtinskilər.........................................51
İbrahim ağa Şahtaxtinski.....................................................56
Şahtaxtinskilərin hərbi fəaliyyətləri
Naxçıvan tarixində.............................................................. 64
Şahtaxtinskilər 1918- 1920-ci illərdə Naxçıvanın
müdafiəsində xüsusi hünər göstəriblər............................... 70
Musa Quliyev
Şahtaxtinskilər
tariximizdə və taleyimizdə
Nəşriyyat redaktoru:
Muxtar Oasımzadə
Korrektoru:
Fariz Yunis /i
Kompyuter tərtibatı:
Ziya Məmmədov
Yığılmağa verilmiş 14.07.2010.
Çapa imzalanmış 30.07.2010.
Yüklə 11,15 Mb. Dostları ilə paylaş: |