Mustaqil ish mavzu: XI-XV asrlarda G`arbiy Yevropada feodal shaharhunarmandchilik va savdo-sotiq topshirdi: Guruh 924-20 Samanqulov Davron qabul qildi: S. A. Saitov jizzax-2021 reja

2.IV-X asrlarda Niderlandiya iqtisodiyoti
IV asr o‘rtalariga kelib Niderlandiyaning ichki viloyatlari ko‘chib kelgan frank va saksonlar tomonidan egallanib, ular bu yeda dehqonchilik bilan shug‘ullanardi. Belgiyaning ovloq bo‘sh yotgan yerlari, Galliyadan Luara daryosiga qadar yerlar franklar tomonidan birin ketin zabt etildi. Rim-gallar bilan yaqin qo'shnichilik munosabatlarida bo'lgan franklarning tashqi ko'rinishi ham boshqa german qabilalaridan ancha farqlangan. Franklar hayvon terisidan emas, matodan kiyim-bosh kiyishgan va soch-soqollarini olib yurishgan. Ularda faqat qirol oilasiga mansub kishilargina uzun soch bilan yurishlari mumkin bo'lgan. G'arbiy Rim imperiyasining inqirozidan keyin franklarga qo'shni bo'lgan Galliyada rim noibi Egidiy mustaqil knyazlik tuzadi. Xuddi shu davrdan franklarning Galliyaga hujumlari yanada kuchayadi. Ularga frank qabilalaridan biri, merovinglar sardori Xlodvig boshchilik qiladi. Uddaburon va shafqatsiz Xlodvig tez orada o'z raqiblarini yengib, barcha frank qabilalari ustidan hukmronligini o'rnatadi. Natijada 486 – yilda Merovinglar sulolasidan bo‘lgan Xlodvig Franklar davlatiga asos soldi. V asrdan boshlab niderland yerlari (frizlar hududidan tashqari) Franklar davlati tarkibiga kirardi. Franklar sardori Xlodvig Quyi Reyn hududida istiqomat qiluvchi barcha german qabilalarini birlashtirdi. Maas va Luara daryolari oralig‘ida yashagan franklar keyinchalik mahalliy aholi bilan singib ketib, shimoliy fransuz, shuningdek, vallon elatlari tarkibiga, Luaraning janub rog‘ida yashovchi franklar esa, janub fransuz (provansal) elati tarkibiga kirgan. Reyn daryosining quyi havzasida yashovchi franklar gollandlar va flamandlarning etnogenezida katta rol o‘ynagan. Reyn daryosining o‘rta oqimi bo‘ylab va Maas daryosi havzasida yashovchi franklarda o‘ziga xos etnik xususiyatlar saqlanib qolgan. V-VI asrlarda niderland xalqi to‘g‘risidagi ma‘lmotlarni biz Grigori Turskiyning ―Franklar tarixi‖ asaridan bilib olishimiz mumkin 7 . Reyn bo‘yni hududlari uchun kurashni friz va frank qabilalari olib bordi. Friz va franklarning aksariyat qabilalri hozirgi Utrext hududlarida istiqomat qilardi. Franklar davlatida joriy etilgan qonunlar va qarorlar niderland yerlarida ham amal qilinardi. Franklar istilo qilgan hududlarda rimlik quldorlarning hashamatli saroylari-yu ulkan yermulklari saqlanib qolgan. Mahalliy aholining asosiy qismini rim-gallar tashkil qilgan. Franklar qullikni bekor qilmaydilar. Mamlakatda asosiy ishchi kuchi qullar va kolonlar bo'lib qolaveradi 8 . Dastlabki paytda franklar gallardan alohida yashaganlar.Luara daryosidan shimoldagi german qabilalari esa yana uzoq yillar urug' jamoa bo'lib yashashda davom etadi. Mamlakat janubidagi gallar esa son jihatidan german qabilalari: burgundlar, vestgotlardan, keyin-chalik hukmronlikni o'rnatgan franklardan ham ko'proq bo'lgan. Davlat hokimiyatini mustahkamlash maqsadida Xlodvigning vorislari boshqaruvi paytida qirollar - alohida xizmatlari evaziga jangchilar va yaqin hamkorlariga yirik yer mulklar - benefitsiylar taqdim etganlar. Shu tariqa qirol va uning jangchilari; ruhoniylar, qirol saroyiga yaqin rim-gall zodagonlari, quldorlardan yangi yirik yer egalari — feodallar toifasi vujudga keladi . Qirollar hokimiyati kuchayib borishi bilan muhim qonunlar, qarorlar qabul qilish uchun xalq yig'inlarini chaqirmay qo'yadilar. Qirol tomonidan qabul qilingan yangi qonunlar esa xususiy mulkchilik va tengsizlikni mustahkamlab borgan. Qirol 7 hokimiyatning barcha sohalarini o'z qo'liga olib, davlatni o'zining shaxsiy mulki sifatida boshqargan. Ilgari jamoa mulki hisoblangan ekinzorlarni va boshqa yerlarni xohlagan kishisiga in'om etar, davlat xazinasidagi mablag'larni ham istaganicha sarflardi. Franklarda Xlodvig davridayoq mamlakat viloyatlarga bo'linib, ularni qirol tayinlagan graflar boshqara boshlaydi. U o'z hududlarini qirol nomidan boshqarib, aholidan soliqlarni yig'ib olish, harbiy qo'shinga boshchilik qilish, sud qilish kabi ishlarni bajargan. Sudning qarori bilan yig'ilgan jarimalarni 1/3 qismi qirol xazinasiga yuborilar edi. Franklar soliq tartiblarini rimliklardan qabul qilganlar. Urug' jamoachilik an'analari esa har yili o'tkaziladigan harbiy ko'rik tarzida va mahalliy boshqaruvda saqlanib qoladi. Mahalliy boshqaruv asosini erkin franklarning yuzlik yig'inlari tashkil etib, uning boshlig'i, tungin deb nomlangan. Ularning yerlarida VI asr oxiridan qullar, kolonlardan tashqari o'z erkinligini yo'qotgan franklar, niderland va frizlar ham ishlaganlar. Natijada yangi jamiyatning asosiy toifalari: feodallar va qaram dehqonlar tashkil topadi. Shimoliy Galliyada tashkil topgan frank qirolligi Xlodvigning vorislari davrida 534-yili Burgundiyani va 536-yili Provansni istilo qiladi. Franklar germanlarning: tyuring, alemann, bavar qabilalarini ham bo'ysundirib, ularni har yili o'lpon to'lashga majbur etadilar. VI asr oxiridan - franklarning chek yerlari dehqon oilasining sotishi yoki in'om etishi mumkin bo'lgan mulki - allodga aylanadi. Qirollar tomonidan chiqarilgan yangi qonunlar yerni xususiy mulkka aylanishini tezlashtiradi. Qirol Xilperik davrida yangi qonun chiqarilib u o'g'il voris bo'lmasa yerni avvalgidek jamoaga emas, marhumning qizi, singlisi yoki ukasiga o'tish huquqini tasdiqlaydi. Mamlakatni boshqarish viloyatlarga bo‘lingan tarzda amalga oshirildi. To‘rtta asosiy viloyat: Neystriya, Avstraziya, Burgundiya va Akvitaniya edi. Bu hududlarni boshqarish mayordomlar qo‘l ostida edi. Mayordomlar merovinglar sulolasidan tayinlangan. Niderlandiya yerlari Avstraziyaga viloyati tarkibida edi. Niderlandiya hududida german qabilalari va franklar aholining ko‘pchilik qismini tashkil etardi. Niderlandiya hududida romanlashtirish tasiri kuchsizligi sabab 12 aholini ko‘pchiligi ibtidoiy jamiyatda hayot kechirardi. Kichik yer egasi hisoblangan allodchilar mamlakat hayotida muhim rol o‘ynay boshladi. Feodallar o‘rtasida tabaqalanish vujudga kelib ular kichik va o‘rtacha yerga ega bo‘lganlarga bo‘lindi. Cherkovga tegishli bo‘lgan yerlar esa juda ozchilikni tashkil etardi. Feodal munosabatlarning sustligi sabab mayordomlarning obro‘si oshishiga olib keldi. Ulardan biri Arnulfinglar sulolasi vakili Pipin Geristalskiy (Pipin II) 687 – yilda Fanklar davlatining mayordomi etib tayinlandi . VII asrning ikkinchi yarmida Franklar davlati kuchayib Pipin II frizlarga qarshi kurash olib bordi. Frizlarning davlati ―Buyuk Frislandiya‖ deb atalib (100 yil yashagan), uning tarkibiga G‘arbiy Flandriyaning Vezer daryosi bo‘ylari va Maas daryosining quyi oqimi kirardi. Frizlar bu hududlarni bosib olgandan so‘ng aholini ommaviy ravishda ko‘chirib yubordi. 689 – yilda Pipin II Dorestad yaqinida frizlarga zarba berib Reyn hududidagacha bo‘lgan Frislandiya yerlarini egallab oldi. Biroz vaqt o‘tgandan so‘ng frizlarning janubiy-g‘arbiy yerlariga franklar kelib o‘rnashdi. Bu kabi yo‘qotishlardan keyin ham friz xalqlari franklarning eng kuchli qo‘shnilaridan biri bo‘lib qoldi. Frizlar yerida missonerlik faoliyati ham kuchayib bordi.