|
N. Bekmirzayev \'jj& notiqlik san’ati asoslaria, i, e
unlilari:
d, t, ch, s , j , z, sh, n, I, rNotiqlik san\'ati asoslari. Bekmirzayev Na, i, e
unlilari:
d, t, ch, s , j , z, sh, n, I, r
undoshlari, o‘rta qismida
у
undoshi orqa
qismida
и, o ‘, о
unlilari;
g, k, ng, q, r, g ‘, x
undoshlari paydo
bo‘ladi. Lablar ham tovush hosil qilishda faol bo‘lib,
u,
o '
о
(qisman) unlilari;
b, p , v, f m
undoshlarining paydo bo'lishida
ishtirok etadi,
h
tovush bo‘g‘izidan chiqadi. 0 ‘zbek shevalarida
deyarli hamma unlilaming til oldi juftlari uchraydi.
Nutqda nafasdan foydalanish.
Tovush hosil qilishda nafas asosiy
vositalardan hisoblanadi. Shunday ekan, undan to ‘g‘ri foydalana
bilish uzoq va chiroyli so‘zlashning zaminini yaratadi:
Nafas olish uch turga bo‘linadi:
1.
Kiftdan nafas olish. Nafas ko‘krakning yuqori qismida
olinib, kiftlar ko'tariladi. Bunday nafas olish zararli. U kishini tez
charchatadi. M e’yorida so‘zlashga imkon bermaydi.
2.
Ko‘krak-qorin orqali nafas olish. Bunday nafas olganda
o‘rta qovurg‘alar, biqin harakatga keladi, ya’ni ular kengayadi.
3.
Aralash nafas olish, ya’ni pastki qovurg'alar, diafragma
ishtirokida nafas olish. Bunda ko'krak qafasi va kiftlar ko'tarilmaydi.
So'zlaganda ravon, hovliqmasdan tabiiy nafas olish, uni kerakli
ohang talabiga ko‘ra sarflash zarur. Nafas olish, tovush hosil qilish,
uning talaffuzi bir-biriga mustahkam bog‘langandir. Bulaming
85
har biri miyaning, oliy asab sisitemasining ishi hisoblanadi. Ma’lum
lug'aviy ma’no tashuvchi yoki grammatik vazifa bajaruvchi so‘z
shaklini talaffuz qilish uchun berilgan belgi nafas olishni, nafasni
o ‘pkadan chiqarish orqali unli va undosh tovushlar birikmasini
yuzaga keltiradi. T ovushlarning sifati, jarangdorligi nutq
a ’zolarining tuzilishi va talaffuz jarayonida qanday ishtirok
etganligiga bog'liq. Artikulatsiya nutq tovushlarini talaffuz etganda
nutq a’zolarining harakatidir. Nutq tovushlari talaffuzida nutq
a’zolarining harakati ikki xil: ma’lum tovushni talaffuz etishga
chog'lanishi va aytish —
Dostları ilə paylaş: |
|
|