KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI
42
墓 言
也
奉 安 疾 光
寵 车
崔
16
同 始
死
衷 縣 云 于
錫 毗
述
17
兮
者
送 張
蕃
之 尸
撰
18
19
Metnin satır arası çevirisi ve açıklaması
Eski Çince metin Tang devrindeki Çince
edebiyatı stilinde yazılmıştır. Metinde söz
konusu devirde kullanılmış ve ondan sonraki
zamanda kullanılmamış hiyeroglifler çok sa-
yıda bulunmaktadır. Metin genel olarak eski
Çin yazı stiliyle sağdan sola dik bir şekilde 16.
satıra yazılmıştır. Metinde 216. tane hiyeroglif
var, 1. satıra 14, 2. satıra 4, 3. satıra 17, 4. sa-
tıra 11, 5. satıra 18, 6. satıra 18, 7. satıra 13, 8.
satıra 18, 9. satıra 17, 10. satıra 18, 11. satıra
18, 12. satıra 5, 13. satıra 18, 14. satıra 9, 15.
satıra 8, 16. satıra 10. hiyeroglif yazılmıştır.
Hiyeroglifler Çince el yazısı yazma özel bir
türü kullanıldı.
1. satır:
故迴鶻葛啜王子守左領軍衛將軍
Çev.: ‘Merhum Uygur Karı Çor tigin, sol
kuvvetler komutanı idi’.
Açıklama
1. Bu satır metnin büyük bir konusuna
da aiddir.
2.
迴
鶻 (huihu) – ‘Uygur’. Çin metinle-
rinde bu ulus birçok hiyeroglif ile yazılmıştır.
Çin yazıtlarında ilk kez 回纥 (huihe) şeklinde
yazılmış, daha sonra
迴
鶻 (huihu) olarak değiş-
tirilmiştir. Sonra Uygur kaganı Tang imparato-
rundan 鶻 (hu) hiyeroglifіnin değiştirilmesini
istediler. Çünkü 鶻 (hu) Çince ‘şahin’ anla-
mına ① gelmektedir. Buna dair bir örnek ve-
rirsek, Çin metinlerinde Zhen Yuan saltanat
devresinin dördüncü yılında (788) Uygur ka-
ganı, Tang imparatoruna mektup yazmış ve o
mektupta şöyle demiş: «bizim kabilenin bir
şahin gibi hareket ettiğini açıkça göstermek
için Uygur 回纥 (huihe) kelimesini
迴
鶻
(huihu) olarak değiştirin – demiştir 1. Bu
yazıttaki metinde
迴
(hui) hiyeroglifіnin
yazılışında büyük bir fark var, bu da Çin'in
Tang devrindeki yazı stilinin bir örneğidir. Bu
tamgalar çoğu zaman Tang döneminde yazıl-
mış yazıtlardan görünmektedir. Bundan sonra-
ki devirlerdeki yazıtlarda
迴
(hui) hiyeroglifі
回
(hui) şeklinde yazılmıştır. Bu iki hiyeroglifin
okunuşu da, manası da aynıdır.
3. 葛啜 (ge chuo) – ‘Karı Çor’. Eski
Çin metinlerinde Tang chuda
葛 禄
逻
(geluolu)
/
葛禄
(gelu) kelimeleri çok sayıda bulunmak-
tadır. Bu kelimeler ‘Karluk’ anlamını vermek-
tedir. Bundan dolayı metinde Karı Çor’un
ismindeki kara kelimesine
葛
(ge) hiyeroglifini
uygulamışlar. Karı Çor ismi Çince metinde
葛啜 Gı-chuo şeklinde yazılmıştır. Türkçe me-
tinde de runik yazısı ile Karı Çor olarak veril-
miştir. 啜 (chuo) ünvanı göstermiş bir kelime-
dir. Çin vesikalarında Türklerin çorlarını bu
hiyeroglif ile yazmışlardır. Buradaki 葛啜王子
kelimesini Тürкçe çeviride Karı Çor tigin ola-
rak çevirmişler, bunun nedeni, Türk yazıtında
öyle adlandırılmıştır. Fakat onu Çince ile
karıştırmamak gerekir. 王子 ‘tigin’ anlamını
değil, sadece han oğlu veyahut ‘tigin’ anlamını
taşımaktadır.
4.
左領軍衛將軍
sol muhafızları generali
komutan. Bu ünvan hükümdar tarafından ve-
rilmektedir. Onun hükümdar sarayına giriş ve
çıkışlarına serbestlik vardı.
將軍
(jiangju) – ‘ün-
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ
43
van, genel, büyük komutan (general)’. Çince
Zhi-an Zhun, bu kelime eski Türklerde sangun
şeklinde gelmiştir.
2. satır: 墓誌 并序 Çev.: ‘anıt mezar
kitabesi’ genel anlamı.
Açıklama
1. Metinde 墓誌 ve 并序 arasına boş
satır bırakılmıştır. Bunun nedeni, Çin’deki ya-
zıt metninin yazı kurallarına dair küçük konu-
lar öyle yazılmaktadır. Dolayısıyla bunları
cümle olarak kabul etmemek gerekir.
2. Liu Chin metnindekі 墓誌 ve 并序’yi
modern Türkçe'deki makalesinde çevirmedi,
ilk satıra bakarak çevirmiştir.
3. satır:
給事郎守秘書省著作郎賜緋魚袋崔述撰
Çev.: ‘Valiye, gidip yazıyı telif etmesi söylen-
miş (dönemin kurmaylarına verilen) aksesuar
takdim edilmiştir’.
Açıklama
1. Bu satırı okurken, Tang imparatoru
bu yazıtın dikilmesine ne denli önem verdiğini
öğrenebiliriz.
2. 给事朗 (jishilang) – makam adı. Sa-
ray içindeki siyasi yetkili.
3. 秘书省 (mishusheng) – saray işleri
yetkililsi. Saraydaki mektupları, yazılı belge-
leri ve tarihi vesikaları yöneten kimsedir.
4.
著作郎
(zhuzuolang) – ünvan. Tarihçi.
5.
緋魚袋
(feiyudai) – aksesuar takdim
edilmiştir. Tang imparatorluğu zamanındaki 5.
derecelilerden daha yüksek ünvanlıların çantası.
4. satır:
迴
鶻葛啜王子
則可汗諸孫
Çev.:
‘Uygur Karı Çor tigin kaganın nesli’.
Açıklama
1.
可汗
(kehan) – ‘kagan’ anlamına gel-
mektedir.
2.
孫
(sun) – ‘nesil’ ve ‘torun’ anlamına
gelmektedir. Metinde Karı Çor tam olarak ki-
min torunu olduğu gösterilmemiştir. Bu açıdan
biz
孫
hiyeroglifіnin ‘nesil’ anlamını aldık.
5. satır:
我國家討平逆臣祿山之乱也 父車毗尸
□□
Çev.: ‘Bizim isyancı vezir An-lo-chen isyanı
bastırdığı zaman (tiginin) babası Çabış’.
Açıklama
1.
祿
山 (lushan Lo-shan. An-lo-chen) –
adam ismidir. MS 755 yılındaki Tang impara-
torluğuna karşı baş kaldıranların reisi.
2.
祿山之乱
(lushan zhiluan) – An-lo-
chen isyanı. MS 755 yılındaki Tang impa-
ratorluğu'na karşı An-lo-chen başlamış bir
isyandır.
3. □□ – harap olmuş iki hiyeroglifi
kastetmektedir. Biz onu 王子 wangzi (tigin)
olarak okuduk. Çünkü, yazıt taşına iyice bak-
tığımız zaman 子 iki hiyeroglifin alt bölümünü
farketmiştik.
4.
車
毗尸(che pi shi) – Çabış, adam
ismi. Türkçe metinde Çabış şeklinde yazılmış,
adı geçen kelimeyi
車
毗尸 ifadesinin çevirisi
olarak algıladık.
6. satır:
特勤實統戎左右有功焉故接嚮之優寵賜之
Çev.: ‘tigin maiyetindeki boyların sağ, sol mu-
hafızları ile birlikte yola çıkmış ve büyük
başarılar elde etmiştir. Bu iyiliği için impa-
rator onun oğlunu’.
Açıklama
1.
特勤te
(qin, tigin) – ünvandır. Bu Ça-
bış’ın ünvanı, tam şekli Çabış tigin.
2. 戎 (rong) – Rong. Eski Çin'in batısın-
daki halkların genel adıdır 2.
3.
嚮
(xiang) – yönelme halindeki sözcük
ile kullanan ek, ‘doğru’ anlamını vermekte ve
yönelme halinin ‘-a’ eki ile aynı anlamdadır. Bu
hiyeroglif metinde açık, güzel yazılmıştır.
Dostları ilə paylaş: |