N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI 
 
42
 
墓  言 
 
也 
 
奉  安  疾  光 
 
寵  车 
 
崔 
 
 
16 
同  始 
 
死 
 
衷  縣  云  于 
 
錫  毗 
 
述 
 
 
17 
 
兮 
 
者 
 
送  張 
 
蕃 
 
之  尸 
 
撰 
 
 
18 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19 
 
 
Metnin satır arası çevirisi ve açıklaması 
Eski Çince metin Tang devrindeki Çince 
edebiyatı  stilinde  yazılmıştır.  Metinde  söz 
konusu  devirde  kullanılmış  ve  ondan  sonraki 
zamanda  kullanılmamış  hiyeroglifler  çok  sa-
yıda  bulunmaktadır.  Metin  genel  olarak  eski 
Çin yazı stiliyle sağdan sola dik bir şekilde 16. 
satıra yazılmıştır. Metinde 216. tane hiyeroglif 
var, 1. satıra 14, 2. satıra 4, 3. satıra 17, 4. sa-
tıra 11, 5. satıra 18, 6. satıra 18, 7. satıra 13, 8. 
satıra  18,  9.  satıra  17,  10.  satıra  18,  11.  satıra 
18, 12.  satıra 5, 13.  satıra 18,  14.  satıra  9, 15. 
satıra  8,  16.  satıra  10.  hiyeroglif  yazılmıştır. 
Hiyeroglifler  Çince  el  yazısı  yazma  özel  bir 
türü kullanıldı.  
 
1.  satır: 
故迴鶻葛啜王子守左領軍衛將軍
 
Çev.:  ‘Merhum  Uygur  Karı  Çor  tigin,  sol 
kuvvetler komutanı idi’. 
 
Açıklama 
1.  Bu  satır  metnin  büyük  bir  konusuna 
da aiddir. 
2. 
迴
鶻  (huihu)  –  ‘Uygur’.  Çin  metinle-
rinde  bu  ulus  birçok  hiyeroglif  ile  yazılmıştır. 
Çin  yazıtlarında  ilk  kez  回纥  (huihe)  şeklinde 
yazılmış, daha sonra 
迴
鶻 (huihu) olarak değiş-
tirilmiştir. Sonra Uygur kaganı Tang imparato-
rundan  鶻  (hu)  hiyeroglifіnin  değiştirilmesini 
istediler.  Çünkü  鶻  (hu)  Çince  ‘şahin’  anla-
mına  ①  gelmektedir.  Buna  dair  bir  örnek  ve-
rirsek,  Çin  metinlerinde  Zhen  Yuan  saltanat 
devresinin  dördüncü  yılında  (788)  Uygur  ka-
ganı,  Tang  imparatoruna  mektup  yazmış  ve  o 
mektupta  şöyle  demiş:  «bizim  kabilenin  bir 
şahin  gibi  hareket  ettiğini  açıkça  göstermek 
için  Uygur  回纥  (huihe)  kelimesini 
迴
鶻 
(huihu)  olarak  değiştirin  –  demiştir  1.  Bu 
yazıttaki  metinde 
迴
  (hui)  hiyeroglifіnin 
yazılışında  büyük  bir  fark  var,  bu  da  Çin'in 
Tang devrindeki yazı stilinin bir örneğidir. Bu 
tamgalar  çoğu  zaman  Tang  döneminde  yazıl-
mış  yazıtlardan görünmektedir. Bundan sonra-
ki devirlerdeki yazıtlarda 
迴
 (hui) hiyeroglifі 
回
 
(hui)  şeklinde  yazılmıştır.  Bu  iki  hiyeroglifin 
okunuşu da, manası da aynıdır. 
3.  葛啜  (ge  chuo)  –  ‘Karı  Çor’.  Eski 
Çin  metinlerinde  Tang  chuda 
葛 禄
逻
  (geluolu) 
/
葛禄
  (gelu)  kelimeleri  çok  sayıda  bulunmak-
tadır. Bu kelimeler ‘Karluk’ anlamını vermek-
tedir.  Bundan  dolayı  metinde  Karı  Çor’un 
ismindeki kara kelimesine 
葛
 (ge) hiyeroglifini 
uygulamışlar.  Karı  Çor  ismi  Çince  metinde 
葛啜 Gı-chuo şeklinde yazılmıştır. Türkçe me-
tinde de runik  yazısı  ile Karı Çor olarak veril-
miştir. 啜 (chuo) ünvanı göstermiş bir kelime-
dir.  Çin  vesikalarında  Türklerin  çorlarını  bu 
hiyeroglif ile yazmışlardır. Buradaki 葛啜王子 
kelimesini Тürкçe  çeviride  Karı  Çor tigin ola-
rak  çevirmişler,  bunun  nedeni,  Türk  yazıtında 
öyle  adlandırılmıştır.  Fakat  onu  Çince  ile 
karıştırmamak  gerekir.  王子  ‘tigin’  anlamını 
değil, sadece han oğlu veyahut ‘tigin’ anlamını 
taşımaktadır.  
4. 
左領軍衛將軍
 sol  muhafızları generali 
komutan.  Bu  ünvan  hükümdar  tarafından  ve-
rilmektedir.  Onun  hükümdar  sarayına  giriş  ve 
çıkışlarına  serbestlik  vardı. 
將軍
  (jiangju)  –  ‘ün-

---

KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ 
 
43 
van,  genel,  büyük  komutan  (general)’.  Çince 
Zhi-an Zhun, bu kelime eski Türklerde sangun 
şeklinde gelmiştir.  
 
2.  satır:  墓誌  并序  Çev.:  ‘anıt  mezar 
kitabesi’ genel anlamı. 
 
Açıklama 
1.  Metinde  墓誌  ve  并序  arasına  boş 
satır bırakılmıştır. Bunun nedeni, Çin’deki  ya-
zıt  metninin  yazı kurallarına  dair  küçük konu-
lar  öyle  yazılmaktadır.  Dolayısıyla  bunları 
cümle olarak kabul etmemek gerekir. 
2.  Liu Chin metnindekі 墓誌 ve 并序’yi 
modern  Türkçe'deki  makalesinde  çevirmedi, 
ilk satıra bakarak çevirmiştir. 
 
3. satır: 
給事郎守秘書省著作郎賜緋魚袋崔述撰 
Çev.: ‘Valiye, gidip yazıyı telif etmesi söylen-
miş  (dönemin  kurmaylarına  verilen)  aksesuar 
takdim edilmiştir’.  
 
Açıklama 
1.  Bu  satırı  okurken,  Tang  imparatoru 
bu yazıtın dikilmesine ne denli önem verdiğini 
öğrenebiliriz.  
2.  给事朗  (jishilang)  –  makam  adı.  Sa-
ray içindeki siyasi yetkili. 
3.  秘书省  (mishusheng)  –  saray  işleri 
yetkililsi.  Saraydaki  mektupları,  yazılı  belge-
leri ve tarihi vesikaları yöneten kimsedir. 
4. 
著作郎
 (zhuzuolang) – ünvan. Tarihçi. 
5. 
緋魚袋
  (feiyudai)  –  aksesuar  takdim 
edilmiştir.  Tang  imparatorluğu  zamanındaki  5. 
derecelilerden daha yüksek ünvanlıların çantası. 
 
4.  satır: 
迴
鶻葛啜王子
則可汗諸孫
  Çev.: 
‘Uygur Karı Çor tigin kaganın nesli’.  
 
Açıklama 
1. 
可汗
  (kehan)  –  ‘kagan’  anlamına  gel-
mektedir.  
2. 
孫
 (sun) –  ‘nesil’  ve  ‘torun’  anlamına 
gelmektedir.  Metinde  Karı  Çor  tam  olarak  ki-
min torunu olduğu gösterilmemiştir. Bu açıdan 
biz 
孫
  hiyeroglifіnin ‘nesil’ anlamını aldık.  
 
5.  satır: 
我國家討平逆臣祿山之乱也 父車毗尸
□□
 
Çev.:  ‘Bizim  isyancı  vezir  An-lo-chen  isyanı 
bastırdığı zaman (tiginin) babası Çabış’. 
 
Açıklama 
1. 
祿
山  (lushan  Lo-shan.  An-lo-chen)  – 
adam  ismidir.  MS  755  yılındaki Tang  impara-
torluğuna karşı baş kaldıranların reisi.  
2. 
祿山之乱
  (lushan  zhiluan)  –  An-lo-
chen  isyanı.  MS  755  yılındaki  Tang  impa-
ratorluğu'na  karşı  An-lo-chen  başlamış  bir 
isyandır. 
3.  □□  –  harap  olmuş  iki  hiyeroglifi 
kastetmektedir.  Biz  onu  王子  wangzi  (tigin) 
olarak  okuduk.  Çünkü,  yazıt  taşına  iyice  bak-
tığımız zaman 子 iki hiyeroglifin alt bölümünü 
farketmiştik.  
4. 
車
毗尸(che  pi  shi)  –  Çabış,  adam 
ismi. Türkçe metinde Çabış şeklinde yazılmış, 
adı  geçen  kelimeyi 
車
毗尸  ifadesinin  çevirisi 
olarak algıladık. 
 
6.  satır: 
特勤實統戎左右有功焉故接嚮之優寵賜之
 
Çev.: ‘tigin maiyetindeki boyların sağ, sol mu-
hafızları  ile  birlikte  yola  çıkmış  ve  büyük 
başarılar  elde  etmiştir.  Bu  iyiliği  için  impa-
rator onun oğlunu’. 
 
Açıklama 
1. 
特勤te
  (qin,  tigin)  –  ünvandır.  Bu  Ça-
bış’ın ünvanı, tam şekli Çabış tigin. 
2.  戎 (rong) – Rong. Eski Çin'in batısın-
daki halkların genel adıdır 2. 
3. 
嚮
  (xiang)  –  yönelme  halindeki  sözcük 
ile  kullanan  ek,  ‘doğru’  anlamını  vermekte  ve 
yönelme  halinin  ‘-a’ eki  ile  aynı  anlamdadır. Bu 
hiyeroglif metinde açık, güzel yazılmıştır.  
 

---