N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

NƏRİMAN SEYİDƏLİYEV 
 
34 
 
Ключевые 
слова: 
Г.Зардаби,  фразеология,  выражение,  газета 
«Экинчи», 
публицистика 
 
 
Ünvan:  AZ1143.  Bakı-143,  Hüseyn  Cavid  pr.,  115.  Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitutu  –  baş 
elmi işçi, f.e.d. 
 
e-mail: [e-mail] 
 
 
 
Çapa təqdim edən 
Nizami Cəfərov – 
«Türkologiya» jurnalının  
redaksiya heyətinin üzvü, 
Əzizxan Tanrıverdiyev – 
sahə redaktoru 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi  
 
 
15.IX.2014 
 
Təkrar işlənməyə 
göndərilmə tarixi 
 
 
11.II.2015 
Çapa göndərilmə tarixi 
18.V.2015 
 
__________ 

---

T Ü R K O L O G İ Y A  
 
№ 2 
2015 
 
 
 
 
 
 
 
KARJAUBAY SARTKOJAULI,  
KALBAN INTIHANULI  
 
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ 
 
 
Ö z e t .  2013  yılının  Nisan  ayında  Çin  arkeologları  tarafından  bulunmuş  ve  Şi’an  şehri 
Tang  West Market Museum’da/Batı Pazarı  Müzesinde  muhafaza edilmiştir.  Anıt  mezar kitabesi, 
MS  795  yılında  ölmüş  birleşmiş  Türk  kaganlığı  (Uygur)  prensi  olan  Karı  Çor  adına  dikilmiştir. 
Kitabenin bir cephesine Çin hiyeroglifi ile 16. satırlık bir metin yazılmıştır. Metinde Karı Çor’un 
kısaca ömrü beyan edilmektedir. 
Çin  metninin  sağ  cephesine  17.  satırlık  eski  Türk  runik  yazı  stili  ile  metin  yazılmıştır. 
Metinde  Karı  Çor’un  cenaze  törenine  Tang  hanedanlığı  imparatoru  katıldığına,  Yağlakar 
misyoner ünvanlı  Mani  dininin  baş (han  baba) rahibinin  cenaze törenini tertip  ettiğine dair  bilgi 
verilmektedir. 
 
Аnahtar kelimeler: runik yazıt, harfler, erozyon, stel, anıt, Yağlakar  
 
 
Yeri.  Tang  hanedanı'nın  başkenti  Chang-an 
şehri. Günümüz Çin Halk Cumhuriyeti, Şansi eya-
letinden Şi-an şehrinin güneyindeki şehirden 10 km 
uzaklıktaki Zhang Du Yuan bölgesinden (N 30°10′, 
E 108°54′) 2010 yılında bulunmuştur. Müze görev-
lileri  taşın  Pazarda  satıldığını  görmüş  ve  satın  al-
mışlardır.  Müze  görevlileri  Şi-an  şehrindeki  Da 
Tang Sişı (Büyük Tang imparatorluğu batı pazarı) 
müzesine götürüp yerleştirmişler. 
 
İncelenmesi.  Kazakistan  Cumhuriyeti'nin 
Cumhurbaşkanı  Bürosu  ve  KC  Bilim  Bakanlığı 
tarafından  organize  edilmiş  «Halk  Tarih  Dalga-
sında»  programı  çerçevesinde  L.N.Gumilev  Av-
rasya Milli Üniversitesi'nin araştırmacısı Kalban 
Intıhanulı  Çin  Halk  Cumhuriyeti'ni  ziyaret 
edip,  Şi-an  şehrindeki  anıtın  resmini  çekmiş, 
kopyasını,  açıklamasını  yapmış  ve  2013  sene-
sinin  Ağustos  ayında  götürmüştür  [1.  S.2].  Anıt 
şimdi Çin Halk Cumhuriyeti, Şi-an şehrindeki Da 
Tang Sişı müzesinde bulunmaktadır.  
2011  senesinde Türkiye Türkologu  Cen-
giz Alyılmaz Şi-an şehrini ziyaret edip anıtı ilk 
kez  incelemiştir.  Anıtın  okunuşu  2013  yılında 
«Uluslararası  Türk  Edebiyatı  ve  Medeniyeti» 
adlı  eserde  yayınlanmıştır  [1.  S.1–61].  Biz  bu 
makaleyi 
http:www.tekedergisi.com/onceki 
sauitlar.aspx sitesinden okuduk.  
Bu  metnin  Çince  nüshasını  adı  geçen 
dergiden [1. S.62–78] okuduk. 
Biz Karı Çor anıtının eski Türkçe, Çince 
metnini  kendimiz okumuş,  hazırladıktan  sonra 
Cengiz  Alyılmaz  ve  Lio  Chin’in  makalesiyle 
tanıştık.  Anıt  açıklamasında  herhengi  bir  fark 
3 * 

---

KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI 
 
36
 
bulunmadı. Türkçe ve Çince metinlerdeki farkları 
makalemizde açık şekilde gösterdik. 
 
Anıtın  açıklaması.  MS  794’te  Tang  impa-
ratorluğu'nun  başkenti  Chang-an’a  giderek  795’te 
vefat  etmiş  Uygur  kaganlığı'nın  prensi  Karı  Çor 
şerefine  dikilmiş  bir  anıt  taşıdır.  Anıt  gayet  güzel 
muhafaza  olunmuştur.  Türk  runik  metninde  harap 
olmuş harf  yoktur. Yazıtın çok iyi  muhafaza olun-
masına  bakarak,  dikildikten  sonra  fazla  vakit  geç-
meden yere düşmüş ve toprak içinde saklanmış ola-
bilir sonucuna varabiliriz. 
Anıt  yazıt  iki  taştan  ibarettir.  Birinci  taşın 
uzunluğu 38,5 sm, eni 39,5 sm, kalınlığı 4,5 sm’dir. 
Üzerine 
  (huihu  gechuo 
wangzi muzhi) yazıtı yazılmıştır. Çev.: ‘Uygur Karı 
Çor  prensin  mezar  anıtı’.  İkinci  anıtın  uzunluğu 
39,5 sm, eni 39,9 sm, kalınlığı 4,5 sm’dir. Onun bir 
cephesine  metin  yazılmıştır.  Taşın  sağ  cephesinin 
29  x  5,5  sm’ne  17  satır  eski  Türk  runik  grafiğiyle 
metin  yazılmıştır.  Eski  Türk  runik  yazı  türüyle 
yazılmıştır. Harfleri ilk önce fırça yahut tüy ile kağı-
da döküldükten sonra taş üzerine yazmışlardır. Met-
nin alt tarafına 
 şeklindeki Uygur kaganlığı'nın 
Ordu tamgası vurulmuştur. Bu tamga Uygur kagan-
lığı reisi Yolluğ (jolluγ) boyunun tamgası olabilir. 
Taşın sol tarafına dik şekilde (yukarıdan aşağı-
ya doğru) 16 satır Çince hiyeroglifi (39 x 34,5 sm) ile 
metin  yazılmıştır.  Eski  Türk  yazı  tipi  de,  Çin  hiye-
roglifinin de yazı tipi oldukça iyi, güzel yazılmıştır.  
Çince metnin 5. satırının 13, 14. hiyeroglifle-
ri,  9.  satrın  5.  hiyeroglifi,  13.  satrın  13.  hiyeroglifi 
zarar görmüştür. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Anıt fotoğrafı
 

---