KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI
46
Bu husus, eski Türk runik kurallarını eski Türkler
daima yenilediğini (geliştirdiğini) göstermektedir.
3. Metinde Mani dininin baş rahip rütbe-
si ve Manilik defnetme merasimlerinden ha-
berler vermektedir. Bugüne dek Yaglakar adı-
nı Uygur kaganlığı'nın kurulmasına neden ol-
muş bir ulus olduğunu ileri sürmüş bilim
adamlarının hatalarını bulmaya şans vermiştir.
4. Yaglakar han-ata kelimesi Mani dini-
nin baş rahibi olduğunu tespit etmiştir. İşte bu
meseleler Karı Çor anıtının bilimsel açıdan
önemini göstermektedir.
Tarihi ve siyasi önemi
1. Çin halkı 12. sülalesinin başkenti
olan Chang-an şehrinden ilk kez bulunmuş es-
ki Türk runik yazısı ile yazılmış anıt mezar ol-
ması tarihi önemini artırmaktadır.
2. Çin’in Tang imparatorluğu kuzey ba-
tısındaki çok güçlü Gök Türk ülkesinin hü-
kümdar boyu olan Kıpçaklar ve kaganlık için-
deki ikinci güçlü boy olan Dokuz-Oguzlar'ın
arasındaki rekabeti artırarak Gök Türk memle-
ketini harap etmenin siyasi imkanını aramakta
idi. Tang imparatorluğu Dokuz-Oğuzlar'dan
Kül Bilge isimli liderine 738 yılından itibaren
yardım etmişler, 744 yılında Gök Türk impara-
torluğu'nu tahrip ederek Uygur kaganlığı'nı
kurmaya çok önem vermişler. Üçüncü Türk
kaganlığı olmuş bu memleket ile Tang arasın-
daki dostluk irtibat, An-lo-chen’in yaptığı is-
yanında 755 yılında yeni bir dönemini başla-
mış ve 790–824 yılına dek sağlam olmuştur.
Bu dönemdeki, özellikle 780–795 yılları ara-
sındaki Tang imparatorluğu ile Üçüncü Türk
kaganlığı (Uygur) arasındaki tarihi, siyasi irti-
batların ne derecede olduğunu bu anıt taştan
öğrenmek mümkündür. Asya’nın en kuvvetli
Tang İmparatorluğu imparatorunun Uygur
tigininin cenaze merasimine katılıp Türklerle
beraber yas tutması, Üçüncü Türk kaganlı-
ğı'nın ele aldığımız dönemde siyasi ve askeri
açıdan çok kuvvetli bir memleket olduğunu
göstermektedir.
Üçüncü Türk kaganlığı'nın (Uygur) MS
744–841 yılları arasında Avrasya kıtasındaki
ülkeler arasında dev bir siyasi güce sahip ol-
duğuna şahitlik ediyoruz. Bu Karı Çor anıtının
siyasi ve tarihi önemini göstermektedir.
E D E B İ Y A T
1.
《 新唐
书》217
卷,
(таңшу, 217 – бума).
2. Le Cоq A., von. Türkische Manichaica
aus Chotscho // APAW, 1922. T. 3. NE 2.
3. Drevnetjurkskij slovar. L.: Nauka.
Leningr. otd-nie, 1969.
4. Bang W., Gavain A., von u. Rachmati
G.R. Türkische Turfantexte // SPAW, 1934. T. 6:
Das buddhistische sutra Sakiz yükmek.
5. Košgari Mahmud. Turkij suzlar devoni
/ Per. S.M.Mutallibova. Тoškent, 1960–1963.
T. 1–4.
6. Müller F.W.K. Uigurica // APAW,
1908. 1.
7. Sartkojaulı K. Sudžinskaja nadpis //
Tjurkologija. Turkestan, 2013. № 2.
8. Sartkojaulı K. Üşinşi Türik Kağanatının
etnikalık maseleleri // Türik alemi: Tarih jane
kazirgi zaman. Astana, 2011.
9. Kazak sözdigi. Almatı, 2013.
KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ
47
KARJAUBAY SARTKOJAULY,
KALBAN INTIHANULY
ТHE EPITAPH OF PRINCE KARY-CHOR
S u m m a r y
The memorial of Kary-Chor was discovered by archaeologists in environs of the town Shian
of People’s Republic of China, in April, 2013, and now is housed in Da Tan Sishy (The West
Market of the Great Tan Empire) museum of the town. The stele was placed of the honour Kary-
Chor, who was died in 795 A.C., the prince of the United Turk (Uighur) kaghanate. On the one
side of the stele was written the text in Chinese hieroglyph by 16 lines. The text consists a short
information about life history of Kary-Chor.
17 lines of text in the Old Turk Inscriptions are mitten on the right side of the stele, of the
Chinese text. The text has a information, that the King of the Tan Empire himself takes part in the
burial ceremony of Kary-Chor and the Head of the Marichaean religion, the Khan-Father, acting
as Yaglakar (missioner), who carry out the official funeral rites.
Key words: the Old Turk Inscriptions, script, erosion, stele, memorial, Yaglakar
КАРЖАУБАЙ САРТКОЖАУЛЫ,
КАЛБАН ЫНТЫХАНУЛЫ
ЭПИТАФИЯ ПРИНЦА КАРЫ-ЧОРА
Р е з ю м е
Найденный археологами КНР в апреле 2013 г. в окрестностях гор. Шиань и помещён-
ный в музей Да Тан Сишы (Западный базар Великой империи Тан) этого города памятник
установили в честь Кары-чора – умершего в 795 г. н.э. принца Объединённого Тюркского
(Уйгурского) каганата. На одной стороне каменной плиты китайскими иероглифами напи-
сан текст, состоящий из 16 строк. В тексте содержится краткая информация об истории
жизни Кары-чора. На правой стороне камня, рядом с текстом на китайском языке, выте-
саны 17 строк текста с использованием древней тюркской рунической графики. В тексте
представлена информация о том, что в официальной церемонии захоронения Кары-чора
принимал участие сам император империи Тан, а глава манихейской религии (хан ата)
Яглакар (миссионер) провёл официальный обряд погребения.
Ключевые слова: руническая надпись, буквы, эрозия, стела, памятник, Яглакар
Dostları ilə paylaş: |