«Научный импульс» Декабрь, 2022 767 boshlangʻich sinflarda ulush va kasr tushunchasi
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Key words
: decimal, mixed fraction, picture, denominator, fraction line, mathematics, technology, information, interactive, didactic, lesson, method, instructional, presentation, requirements, proportion, finding the whole, the whole find the part. Oʻquvchilarni kasrlar bilan tanishtirish dasturiga binoan 3-sinfdan boshlanadi. Kasrlarning hosil boʻlishi, ularni taqqoslash, nonning ulushini topish va berilgan ulushga koʻra sonning oʻzini topish bilan tanishadilar. Kasr tushunchasi geometriyada kesma ulushi, miqdorlarning ulushi va boshqa geometrik shakllarning ulushlari bilan bevosita bogʻlangan. Kasr tushunchasini hosil qilish har xil narsalarni teng boʻlaklarga boʻlish, kesish, sindirish, maydalashdan kelib chiqadi deyiladi. Boshlangʻich sinfdan oldin, ya’ni maktabacha yoshdayoq kasr tushunchasining boshlangʻich tushunchalari berilgan. Masalan, olma, tarvuz, bodring, non va boshqalarni bir necha boʻlaklarga boʻlib koʻrgan va boshlangʻich tushunchalar berilgan. SHu maqsadda bolalarni ulushlar bilan, ularning Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 « Научный импульс » Декабрь , 2022 768 yozilishi bilan tanishtirish, taqqoslashni oʻrgatish, nonning ulushlari va ulushi boʻyicha sonni topishga doir masalalarni yechish kuzda tutiladi. Aytib oʻtilgan barcha masalalar koʻrazmali qilib ochib beriladi. Kasrlarni oʻrgatish deyarli koʻrgazma asosida tushuntiriladi. Bu koʻrgazmalarga meva, qovun, tarvuz, geometrik shakl, choʻp, qogʻoz va boshqa atrofdagi narsalarni olish mumkin. Koʻrgazmali tushuntirishda, masalan, olmani teng ikkiga boʻlish, yordamida kasr hosil qilinadi. Shunga mos olmani teng boʻlmagan 2 boʻlakka boʻlib, u yarim olma emasligini, demak, kasrni hosil qilmaslikni tushuntirish kerak. Faqat teng boʻlakka boʻlgandagina kasr son yoki butunning ulushi hosil boʻlishini mustahkam singdirish lozim. Turli xil geometrik shakllar bilan ishlayotganda bu shakl yordamida ulushlarni hosil qiladilar, hamda uning ba’zi xossalarini keltirib chiqaradilar. Masalan, kvadratni teng 4 boʻlakka boʻlishda, uni ikkita yoʻl bilan boʻlib, burchaklarining oʻzaro tengligiga, hamda tomonlarining ham oʻzaro tengligiga asoslanib, shuningdek kvadrat simmetriyasi haqida tasavvurlarga ega boʻladilar. Shuningdek, boshqa oʻquvchilarga doirani, ba’zilariga toʻgʻri toʻrtburchakni 4 boʻlakka boʻlish topshiriladi. Bundan keyingi ish teng boʻlaklarga boʻlingan ulushlardan bittasini, ikkitasini, uchtasini olib ularni qanday sonlar bilan yozish mumkinligi oʻqitiladi. Kasrlarni ikkidan bir, uchdan bir, toʻrtdan bir kabi oʻqish va 1/2, 1/3, 1/4 larga narsalarni qanday boʻlib, qancha qismi olinayotanligi orasidagi bogʻlanishni hosil qilish lozim. Shu asosda surat va maxraj hamda kasr kabi yangi terminlar kiritmasdan oʻqiladi. Lekin chiziq chizish, |