«Научный импульс» Декабрь, 2022 767 boshlangʻich sinflarda ulush va kasr tushunchasi

часть
1
 
«
Научный импульс
»
Декабрь
, 2022
770 
2. Keyinchalik, sonni uning ulushi boʻyicha topishga doir masalalar bilan sonning 
ulushini topishga doir masalalar aralashtirib kiritiladi. 3-sinfda ulushni va ulushga qarab 
sonni topishga doir faqat sodda masalalar, 4-sinfda esa murakkab masalalar yechdiriladi. 
3. Kasrlarni oʻrganish metodikasi . 
"Ulushlar" mavzusiga asoslangan holda kasrlarning hosil boʻlishi bilan 4-sinfda 
tanishtiriladi. Bu yerda ham koʻrgazma qurol bilim berishning bosh mezoni boʻladi. 
Narsalarni, shakllarni va boshqa atrofdagilarni teng boʻlaklarga boʻlish va shu boʻlaklardan 
bittasini, ikkitasini, uchtasini, ... olish masalasi, uni ifodalash, va yozish asosiy vazifa boʻladi. 
Bunda kasr, kasrning surati, maxraji kabi terminlar bilan tanishtiriladi. 
Kasrlarni yozishni bajarishda quyidagi qoidaga amal qilish eslatiladi. Chiziq ostiga 
yozilgan son kasrning maxraji deyiladi, butun narsa nechaga teng boʻlinishini ifodalaydi. 
Kasrning ustiga yozilgan son kasrning surati deyilib, teng qismlardan qanchasi olinganini 
koʻrsatadi.
Sonning kasrini topishga doir masalalarni yechishda 3-sinfda oʻrganilgan sonning 
ulushini topish masalasi asos boʻlib xizmat qiladi. 
Masala. Uzunligi 10 sm boʻlgan kesma chizilgan, 3/5 qismi necha sm ga teng? Uzunligi 
10 sm boʻlgan kesmani chizadi va uning 1/5 ulushi necha sm ekanligini 3-sinfdan biladi. 
10:5=2 sm. Soʻngra kesmaning 3/5 qismini topishda 
2•3=6 sm ishni bajaradi, yoki birdaniga 10 : 5•3=6 sm deb bajarish ham mumkin. 
Masala. Daftar 24 betlik, oʻquvchi daftarning 5/8 qismini toʻldiradi. Necha bet 
yozilmay qoldi? Masala shartining qisqacha yozuvi quyidagicha: 
Bor edi - 24 bet. 
Yozildi - 5/8 qismi. 
Qoldi - ? 
Yechish. Masalani yechishda kesma tasviridan foydalanamiz. Kesmani 24 bet deb olib, 
uni 8 ta teng boʻlakka boʻlamiz va uning 5 qismini ajratamiz. 
1) 24:8=3 bet 
2) 3•5=15 bet 
3) 24-15=9 bet yozilmadi. 
Umumiy ifoda koʻrinishda 24-24:8•5=9 bet. 
Kasrlarni oʻrganishda koʻrsatmalilik va koʻrsatma qurollar masalasi, ayniqsa muhimdir. 
Kasrlarni oʻrganishning bu bosqichida oʻqitish toʻla koʻrazmali boʻlishi, ayniqsa zarur. 
Shuning uchun ulushlarning hosil boʻlish jarayonini koʻrilayotanligi munosabati bilan iloji 

---

Международный
научный
журнал
№
5
(100),