N.Ə.İMamverdiyev

Depletləşmiş 
(kasıblaşmış) 
mantiya 
Aşağı Rb/Sr 
Aşağı
87
Sr/
86
Sr 
Yüksək 
Sm/Nd 
Yüksək 
143
Nd/
144
Nd 
Aşağı U/Pb
Aşağı 
206
Pb/
204
Pb 
(17,2-17,7)
Aşağı U/Pb
Aşağı 
207
Pb/
204
Pb 
(15,4) 
Th/U=2,4-
0,4 
Aşağı 
208
Pb/
204
Pb 
(37,2-37,4) 
Cədvəl 5.2-nin davamı 
HIMU Aşağı Rb/Sr 
Aşağı
87
Sr/
86
Sr 
(=0,7029) 
Orta Sm/Nd 
143
Nd/
144
Nd 
(<0,51282) 
Yüksək 
U/Pb 
Yüksək 
206
Pb/
204
Pb 
(>20,8) 
Yüksək U/Pb
Yüksək 
207
Pb/
204
Pb 
 
Yüksək Th/Pb 
Zənginləşmiş mantiya 
EM I 
Aşağı Rb/Sr 
87
Sr/
86
Sr 
=0,705 
Aşağı Sm/Nd 
143
Nd/
144
Nd 
(<0,5112) 
Aşağı U/Pb
206
Pb/
204
Pb
= (17,6-
17,7) 
Aşağı U/Pb 
207
Pb/
204
Pb= 
(15,46-
15,49) 
Aşağı Th/Pb 
208
Pb/
204
Pb= 
(38,0-38,2) 
EM II 
Yüksək Rb/Sr 
87
Sr/
86
Sr 
>0,722 
Aşağı Sm/Nd 
143
Nd/
144
Nd= 
(0,511-0,5121) 
Yüksək 
206
Pb/
204
Pb 
Yüksək 
206
Pb/
204
Pb 
 
Yerin 
əsas 
hissəsi 
 (Bulk 
Earth) 
87
Sr/
86
Sr 
=0,7052 
143
Nd/
144
Nd= 
=0,51264 
(=xondrit) 
206
Pb/
204
Pb
=18,4±0,3 
207
Pb/
204
Pb=1
5,58±0,08 
Th/U=4,2 
208
Pb/
204
Pb=38
,9±0,3 
 
 
Şəkil 5.1. Mantiya rezervuarları. Winterə görə, 2001. Bu modelə görə 
HIMU və EM mantiya mənbəyinə kontinental qabıqdan düşür.
 
103
 
Şəkil 5.2. Okean mantiya rezervuarında 
143
Nd / 
144
Nd  və 
87
Sr/ 
86
Sr  
izotoplarının korrelyasiya diaqramı. Zindler və Harta  görə, 1986. 
DM - depletləşmiş mantiya; BSE-Yerin əsas silikat hissəsi; EM I və 
EM II -zənginləşmiş mantiya; HIMU - U/Rb nisbətilə  zənginləşmiş 
mantiya.  
 
Şəkil 5.3. Zənginləşmiş və depletləşmiş mantiya mənbəyinə nisbətən 
143
Nd / 
144
Nd  və 
87
Sr / 
86
Sr izotoplarının korrelyasiya diaqramı. 
DePaolo və Vasserburqa görə, 1979.  
 
102 

---

 
 
 
 
 
 
Şəkil 5.4.
 87
Sr / 
86
Sr və 
206
Pb / 
204
Pb (a),  
143
Nd / 
144
Nd və 
206
Pb / 
204
Pb 
(b) izotoplarının korrelyasiya diaqramı. Alleqreyə görə, 1988. 
 
Depletləşmiş (kasıblaşmış) mantiya (DM) yüksək 
143
Nd/
144
Nd, 
aşağı 
87
Sr / 
86
Sr  və 
206
Pb / 
204
Pb nisbətilə xarakterizə olunur. 
Onlarda üstünlük təşkil edən komponentlər  MORB    mənbəyinə 
yaxındır.  
HIMU mantiyası (High µ Mantle – yüksək µ olan mantiya. 
µ=
 
105
238
U / 
204
Pb-uranla zənginləşməni göstərir)  bəzi okean 
adalarında müşahidə edilən yüksək 
206
Pb / 
204
Pb və 
208
Pb/
204
Pb, 
aşağı 
87
Sr / 
86
Sr  (0,7030), orta 
143
Nd / 
144
Nd  izotop nisbətinə 
malik olaraq Pb-a nisbətən  U  və  Th-la zəngin, aşağı  Rb / Sr 
nisbətilə xarakterizə olunur. Bu isə bu mənbədə  U-nın yüksək 
miqdarına və onun qədim yaşına dəlalət edir (
206
Pb izotopunun 
əmələ  gəlməsi üçün). Bu yaş 1 mlrd. ildən yüksək 
qiymətləndirilir.  Zənginləşmə 1,5-2,0 mln.il ərzində baş 
vermişdir. Belə mantiya rezervuarının  əmələ  gəlməsini 
mantiyanın dəyişmiş okean qabığı ilə (yəqin ki, dəniz suyu ilə 
kontaminasiya nəticəsində) qarışması ilə izah edirlər.  
Yerin  əsas hissəsi (Bulk Earth) (Yerin silikat hissəsi) = 
İlkin Formalaşmış Rezervuar. Bunu əsasən Yerin mantiya 
komponenti (qabıqsız Yer) kimi qəbul etmək olar. Tərkibi 
planetlərin deqazasiyası zamanı formalaşmış homogen primitiv 
mantiyaya  ekvivalentdir və izotop tərkibi bəzi okean 
bazaltlarının tərkibinə yaxındır.  
Zənginləşmiş mantiya müxtəlif 
87
Sr / 
86
Sr, aşağı 
143
Nd / 
144
Nd, 
206
Pb / 
204
Pb-dən  alınmış  yüksək 
207
Pb / 
204
Pb və 
208
Pb / 
204
Pb nisbətlərilə xarakterizə edilir. Zindler və Hart (1986) zən-
ginləşmiş mantiyanı  aşağı 
87
Sr / 
86
Sr nisbətilə (0,704-0,706) 
xarakterizə edilən I-tipə (EM I) və yüksək 
87
Sr / 
86
Sr nisbətilə 
(0,720) xarakterizə edilən  II  tipə  (EM II) bölərək onları 
diferensiasiya etmişdir.  
Zindler və Hart (1986) izotop tərkiblə yanaşı mantiya 
rezervuarlarının xarakter geokimyəvi nişanələrini də vermişlər 
(cədvəl 5.3). 
Kontinental qabığın  izotop tərkibi və onların nisbəti çox 
dəyişkəndir və müxtəlif yaşlar üçün müqayisə olunan dərəcədə 
dəyişir. Ona görə də onları əsasən müəyyən parametrlərə görə 
normallaşdırırlar. Belə normallaşdırmalardan biri kimi Yerin 
tərkibinin xondrit modeli (CHUR)  və vaxt ərzində onun 
təkamülü əsas götürülür.  
Üst kontinental qabıq  yüksək  Rb / Sr  və bunun nəticəsi 
 
104 

---