Nərəkimilər

AzərbaycanınbiolojimüxtəlifliyindədünyanınənböyükqapalısuhövzəsiolanXəzərdənizimühümroloynayır. Xəzərinbalıqailəsinövcəkasıbdır, lakinbaşqahövzələrləəlaqəsiolmayanXəzərinbiolojimüxtəlifliyindəbitkivəheyvannövlərin, o cümlədənbalıqlarıntəxminənyarısıendemiksayılır. Xəzərinvəonatökülənçaylarınixtiofaunasındadəniz, çay, keçicivəyarımkeçicikateqoriyalarına aid cəmi 153 balıqnövüvar, o cümlədənXəzərinAzərbaycana aid bölməsində 80 növədəkbalıqyaşayır. Xəzərdədaimdənizdəyaşayanbalıqnövlərinsayı – 61, keçicinövlərin – 19, endemiknövlərinsayıisə 81-dir. Xəzərdəixtiofaunanınümumikütləsinəgörəənböyükhissəsinikilkəbalıqlarıtəşkiledir – 60-70%. İlinmüxtəliffəsillərindəXəzərinAzərbaycana aid bölməsində 30-dan çoxsənaye (vətəgə) əhəmiyyətlibalıqnövlərinərastgəlməkolar.

Nərəkimilər – Dünyadacəmi 27 növnərəcinslibalıqlarıvar, bunlardanXəzərdənizindəvəonatökülənçaylardacəmi 6 növyaşayır: Bölgə, Qayabalığı (kələmo), Kür (fars) Nərəsi, rusnərəsi, Uzunburun, Çökə (yalnızşirinsuda). DünyadanərəcinslibalıqlarınənböyükehtiyatıXəzərdənizindəcəmləşib – 75-80%. Son 20 ilərzindəXəzərdənizindənərəcinslibalıqlarınehtiyatıtəxminən 10 dəfəazalıbvəbunagörədə 2011-ci ildənbaşlayaraqXəzəryanıölkələrinərəbalıqlarınınkommersiya (sənaye) ovunuhəyatakeçirmirlər, nərəbalıqovuyalnızbalıqartırmazavodlarındasüniçoxaltmavəelmitədqiqatlarüçünhəyatakeçirilir. Hal-hazırdaXəzərdənərəcinslibalıqlarınsayınınbərpasıməqsədiləEkologiyavəTəbiiSərvətlərNazirliyininnəzdindəXıllıNərəBalıqartırmaZavodufəaliyyətgöstərir. 2019 və 2020-ci illərdəmüvafiqolaraq342 və 549 min ədədkörpənərəcinslibalıqlarıartırılaraqKürçayınınXəzərdəniziiləqovuşanmənsəbihissəsindətəbiimühitəburaxıldı.
Qızılbalıqlar – Xəzərdənizindəikinövqızılbalıqyaşayır – Xəzərqızılbalığıvəağqızılbalıq. AğqızılbalıqəsasənXəzərinşimalhissəsindərastgəlinirvəkürütökməüçündənizinşimaldakıçaylara, əsasənVolqayadaxilolur.Xəzərqızılbalığıkeçicibalıqdır, dənizincənubhissəsindəyaşayırvəəsasənKürçayındakürütökür. Qızılbalıqkörpələri 2 ilyaşınadəkçaylardayaşayırvəsonraisəXəzərdənizinəkeçirlərlər. 1952-ci iləqədərhərilKürdə 170 tonadəkqızılbalığıovlanırdı, lakinsonrakıillərdəKürvəArazçaylarıüzərindəsuelektrikstansiyalarınınbəndləritikilməsivəXəzərqızılbalığınıntəbiikürüləməyerlərinəkeçəbilməməsisəbəbindənonunehtiyatlarıkəskinazalmışvəbubalıqnövü “AzərbaycanRespublikasınınQırmızıKitabı”nadaxiledilmişdir. XəzərqızılbalığınınehtiyatınıbərpaetməkməqsədiləEkologiyavəTəbiiSərvətlərNazirliyininnəzdindəfəaliyyətgöstərənAzərbaycanTəcrübəviDənizBalıqartırmaZavoduhəriltəxminən 50 min ədədkörpəqızılbalıqlarınıartırıbdənizqəfəslərindəyetişdirərəkXəzərdənizinəburaxır. Bununla da qızılbalığınnəslininkəsilməsitəhlükəsiaradanqaldırılır.


Çəkikimilər – Xəzərinvəonatökülənçaylarınixtiofaunasındanövtərkibinəgörəənböyükfəsiləsidir – cəmi 52 növ. Azərbaycana aid suhövzələrindəisə – 42 növ, bunların da arasındaşirinsudayaşayan, keçicivəyarımkeçicinövlərvardır. Sənayebaxımındandahaqiymətlisiyarımkeçici növlərolan – ziyad (kütüm), külmə, həşəm, lilbalığı, şamayı, çapaq, çəki, qarasol, və b. dahasərfəlisayılırlar. Bu balıqlarınçaypopulyasiyasıCənubiXəzərincənub-qərbhissəsindəməskunlaşır, kürüləməüçünisəKürçayına, QızılağackörfəzininvəyaxınlıqdakıKürətrafıərazilərinşirinsularınadaxilolurlar. CənubiXəzərinqərbsahillərində 30-40 metrdənçoxolmayandərinliklər, o cümlədənKürçayımənsəbininağzı keçicibalıqlar (həşəm, şamayı, qarasolvə s.) üçünsəciyyəviyemlənməyeridir. Buradakörpəbalıqlar da öznövbəsindəqidaüçüncəmləşirlər. Keçənəsrin 60-cı illərindəəlavəolaraqüçnöv (ağamur, əlvanvəağqalınalın) iqlimləşdirilmişdir. AzərbaycanınvəQafqazregionunbiomüxtəlifliyinin, o cümlədənXəzərdənizifaunasınınqorunmasıvəvəhşipopulyasiyalarınınbərpasıməqsədiiləEkologiyavəTəbiiSərvətlərNazirliyininnəzdindəçəkikimibalıqlarınartırılmasıüzrəKiçikQızılağacBalıqartırmaTəsərrüfatıfəaliyyətgöstərir. 2019 və 2020-ci illərdəmüvafiqolaraq 3.4 və 5.3 milyonədədkörpəkütüm, çəki, ağamurvəqalınalınbalıqlarıartırılaraqXəzərinKiçikQızılağackörfəzinə, Kürçayına, Mingəçevir, ŞəmkirvəYenikənd Su anbarlarınaburaxıldı.