ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
104 növüdür. Yəni imperatorluqların heç də hamısı imperialist deyildir. İmperializm kapitalistləşmə prosesində dənizaşırı torpaqlar üzərində yayılan Britaniya imperatorluğunun yarat- dığı bir imperatorluq strategiyasıdır. Bu strategiya sadəcə torpaq qazanmaq məqsədinə söykənmir. İmperialist strategi- yada əsas məqsəd bazar qazanmaqdır. Məhz bu məqsədlə sənayeləşmənin yaratdığı ictimai problemlərin həll edilməsi ilə imperializmin bir imperatorluq strategiyası olaraq inkişaf etməsi arasında üzvü bağlılıq vardır. İmperialist bir impera- torluq, dənizaşırı torpaqları milli sənaye istehsalı üçün bir bazar olaraq yığılmış kapitalın axacağı bir yatırım ərazisi olaraq və ölkədə artan və problem təşkil edən əhalinin köç edə biləcəyi bir torpaq parçası olaraq istifadə etməyi nəzərdə tutur. Bütün bunlarla yanaşı, imperialist imperatorluqlar üçün sərhədaşırı torpaqlar həm də strateji xammal və ucuz işçi qüvvəsi mənbəyidir. İmperialist strategiyası həyata keçirən bir imperatorluq gücdən istifadə etməklə qazandığı və əldə saxladığı sərhəda- şırı torpaqlara sahib olma səbəbiylə bir imperatorluq mahiy- yəti daşımaqla bərabər, həm də öz ölkəsində bir milli dövlət xüsusiyyətinə malikdir. Buna görə də, çoxmillətli və qlobal imperatorluqlarla bu tip imperatorluqlar struktur baxımından bir-birilərindən olduqca fərqlidirlər. Çoxmillətli imperator- luqlar kapitalizm prosesinin ilkin mərhələsində mövcud olan təşkilatlanmalardır. Ona görə də, imperialist keyfiyyətinə malik olmamışlar. Kapitalizmin inkişafı prosesində milliyyət- çilik dalğalarının təsiri ilə varlıqlarını qoruya bilməmişlər. Başqa bir yandan, təməlində milli dövlət mahiyyəti daşıyan imperialist imperatorluqlar siyasi və iqtisadi milliyyətçiliyin yayılaraq genişlənməsi ilə inkişaf etmişdir. Bu cür imperator- luqlar həmin imperatorluqların vətənindən kənarda olan im- 105 peratorluq ərazilərini iqtisadi və siyasi baxımdan istismar edərək, vətəninin rifahını və gücünü artırmaq siyasəti yerit- miş, eyni zamanda, gücdən istifadə etməklə böyümək siyasəti həyata keçirərkən, həm də sərmayə əldə etmək və yığılmış sərmayəni gəlirli sahələrə yatırtmaq məqsədi güdmüşlər. İmperialist imperatorluqlar II Dünya müharibəsindən sonra sıradan çıxmağa başlamışdır. Həmin imperatorluqların sərhədaşırı məmləkətləri II Dünya müharibəsindən sonrakı il- lərdən başlayaraq, 1960-cı illərin sonlarına qədər müstəqillik- lərini əldə etdilər. Ancaq müstəqillik əldə etmələrinə baxma- yaraq, uzun müddət iqtisadi baxımdan istismarçı imperator- luqların bir hissəsi olaraq qaldılar. Öz müstəmləkələrini itirən imperialist metropollar isə milli dövlət kimi köhnə müstəmlə- kələri üzərində hakimiyyət və nəzarətlərini həyata keçirməyə davam etməyə çalışdılar. Olduqca çox sosial və iqtisadi prob- lemləri olan bu gənc dövlətlərlə köhnə imperialist metropol- lar arasında ortaya çıxan bu yeni münasibətlər yeni imperia- lizm adlandırılmağa başlandı. Yeni imperializm imperatorluq dövrundən fərqli olaraq dolayı vasitələrdən istifadə etməklə bu gənc dövlətlərin bazarına və iqtisadi resurslarına nəzarət etmək niyyəti daşıyan bir fəaliyyətdir (Rusiyanın digər MDB ölkələrinə qarşı olan fəaliyyəti kimi). Yeni imperializmin imperialist keyfiyyəti köhnə müstəmləkəçilər kimi, birtərəfli qaydada sərmayə toplama məqsədinə xidmət edən siyasətləri- ni davam etdirmələrindədir. Sadəcə, siyasi müstəqilliyini əldə etmiş dövlətləri imperatorluq dövründən fərqli yeni vasitə- lərlə istismar edirlər. Yeni imperializmdə ölkə torpaqlarının genişləndirilməsi məsələsi yoxdur, ancaq sərmayə toplama və yeni bazar qazanma məqsədləri imperializmlə eynidir. Başqa sözlə, yeni imperializmdə “yeni” olan məqsəd deyil, məqsə- dəçatma vasitələridir. 106 İmperializmin əsasları bir sıra nəzəriyyələrdə dolğun şəkildə əks olunmuşdur. İmperializm nəzəriyyələrinin inkişafında ingilis nəzəriy- yəçisi Con Hobson və onun 1902-ci ildə nəşr etdirdiyi “İmperializm: Bir araşdırma” adlı kitabı çox əhəmiyyətli yer tutur. Hobson bu kitabında kapitalist cəmiyyətlərinin bir-biri ilə əlaqəli olan üç mühüm problemlə qarşı-qarşıya qaldığını diqqətə təqdim etmişdir. Bu problemlər həddindən çox istehsal, həddindən az istehlak və həddindən çox qənaətçilik, xəsislikdir. Hobson İngiltərənin timsalında imperalizmin inkişafının bu üç faktla bağlı özünü göstərən iqtisadi problemlə üzləşdiyini bildirir. Bu baxımdan, müstəmləkələr yığılan sərmayənin və tələbatdan artıq istehsalın yönələcəyi bazar kimi ortaya çıxmışdır. Bu şəkildə müstəmləkələrə qoyulacaq yatırımlar ölkədəki tələb-təklif və sərmayə ilə əlaqədar ortaya çıxan məsələni həll edəcəkdir. Beləliklə, hərbi əsgəri irtica və müstəmləkəçilik siyasəti kapitalist iqtisadiyyatının vaxtaşırı yaşadıqları iqtisadi problemlərlə izah edilmişdir. Hobson imperializmə tənqidi yanaşmışdır. Hobsona görə, imperializm ölkədə xalqdan çox imperializm strategiyasına iqtisadi baxımdan sıx bağlanmış sənayeçilərin və maliyyəçilərin maraqlarını ifadə edir. O, imperializmin beynəlxalq rəqabəti və hərbi qarşıdurma riskini artıran, müharibələrin əsas səbəblərindən biri olduğunu vurğulamış- dır. Məhz Hobsonun görüşlərindən təsirlənən V.İ.Lenin də imperializm nəzəriyyələrinin inkişafına əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. Vladimir İliç Lenin də 1916-cı ildə yazdığı «İmpe- rializm kapitalizmin ən son mərhələsidir» adlı kitabında kapi- talist dövlətlərin kapitalizmin milli sərhədlər içərisində yarat- dığı sosial problemləri həll etmək və onsuz da artıq olan qiy- mətləri ardıcıl olaraq artırmaq məqsədilə aydın bir siyasət Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|