Nigar Hüseynova

yuxarı  dünya,  orta 
dünya,  yeraltı  dünyası
nda  yaşayırlar.  Yuxarı  dünyada  yaxşı  tanrılar  (iyәlәr)  yaşayır  vә  onlar 
dünyadakı insanları qoruyurlar. Saxalar bunlara 
ayıı
  deyir.  Orta  dünya  isә  bir  şara  oxşayır  orda 
dağlar,  çaylar  vardır.  Bu  dünyada 
saxalar,  tunquslar 
vә  digәr  xalqlar  yaşayır.  Orta  dünyanın 
altında  isә  yeraltı  dünya  vardır  ki,  ora  kәdәrli  bir  ölkәdir.  Günәşinin,  ayının,  ulduzunun  işıqları 
çox  zәifdir.  Orda  tәk  gözlü,  tәk  ayaqlı,  tәk  qollu  ehtiraslı 
abaası
lar  yaşayır  vә  insanlara 
bәdbәxtlik gәtirir (Kazımoğlu, 1997:29). 
Saxa inamına görә uşaqların dünyaya gәlmәsi çox önәmlidir. Yayğın inama görә qadın 
doğmazdan  öncә 
Ayısııt
  dediklәri  bütün  ruhlar  gәnc  qız  vә  oğlanlardan  ibarәt  bir  çox  ruhla 
birlikdә qadının yatağının başucuna gәlir. Əgәr uşaq vә ya qadın ölәcәksә Ayısııt ortaya çıxmaz, 
onun yerinә ifrit bir varlıq özünü göstәrir. Ayısııt doğan qadının yanında üç gün qalır. Bu müddәt 
әrzindә hamı sakit vә dinc olmalıdır әgәr belә olmasa, Ayısııt inciyәr vә doğan qadının da uşağın 
da canını ala bilәr. Ayısııt qadının evindә üç gün qonaq olur. Bu müddәt әrzindә söyüş söyülmәz, 
mübahisә  edilmәz,  qab-qacaq  bir-birinә  dәydirilmәz.  Əgәr  qab-qacaq  bir-birinә  dәydirilәrsә  sәs 
yaranar vә bütün ruhlar qorxub qaçar nәticәdә dә uşaq ölәr (Duranlı, 2015:18). 
Olonxolar
  saxa  türklәrinin  әn  qәdim  mәdәniyyәti  olmaqla  yanaşı  yeni  vә  bәdii 
әdәbiyyatın  yaradılmasında  özül  vәzifәsini  yeridib.  Buna  örnәk  olaraq  ilk  Saxa  operası  olan 
“