Nigar Hüseynova

Apal
,  oğlunun  adını  da 
Minal
  qoyub.  Qızı  on  bir,  oğlu  yeddi  yaşına  çatdıqda 
Mansur  ölüb.  Aradan  bir  müddәt  keçәndәn  sonra  bunlar  böyüyüb  vә  bu  әsnada  xalq  arasında 
Apalın gecәlәri evdәn çıxıb sәhәrә yaxın evә gәldiyi, onun pis yola düşdüyü dedi-qodusu yayılıb, 
bunu da Minala deyiblәr. Minal bu dedi-qodunun düz olub-olmadığını öyrәnmәk mәqsәdi ilә bir 
gecә ipi götürüb bir tәrәfini bacısının, digәr tәrәfini dә öz ayağına bağlayıb ki, bacısı durduqda o 
da oyansın vә ardınca gedib mәsәlәdәn halı olsun. Gecәnin bir vaxtı bacısı durub, ipi dartdıqda o 
da oyanıb. Bacısı evdәn çıxıb getdikdә o da bacısının dalına düşüb. Bacısı Apal bir dağa qaçaraq 
üz  tutub  o  da  ardınca.  Bacısı  dağda  bir  mağaraya  girdikdә  Minal  da  ardınca  girib,  lakin 
gördüklәrinә inana bilmәyib. Mağara qızıldan imiş, baş küncdә dә “
qırx çiltən
” (insanlar arasında 
yaşayan,  lakin  gözә  görünmәyәn  vә  qeyriadi  güclәrә  malik  qırx  dәrviş)  varmış.  Dәrvişlәrin 
ağsaqqalı Apala hirslәnib vә “Niyә insanoğlu ilә birlikdә gәldin?” deyib. Apal da, “Yox yalnızca 
mәn gәldim!” deyә cavablayıb, ancaq qayıdıp geri baxdıqda qardaşı Minalı görüb. Bu әsnada qırx 
çiltәndәn biri durub Apala vә Minala dadlı bir  maye verib.  Minal onu içәn kimi dәli olub, lakin 
ürәyindә  bacısının  tәmiz  olması  düşüncәsi  qalıb,  hәr  yerdә  “
Apal  ak
”  deyәrәk  gәzib.  Onun  bu 
sözünü  eşidәn  kalmuklar  “
Ak,  Allahın  adıdır,  Apal  da  Allah,  Minal  da  Allaham  deyir,  bunlar 
öldürülməlidir
”  deyәrәk  ikisini  dә  yandırıb  külünü  suya  atıblar.  Suya  atılan  küllәr  rәngarәng 
köpüklәrә  dönüb.  Bu  әsnada  xanın  qızı  qırx  qız  ilә  çayın  sahilinә  gәzmәyә  gedibmiş.  Qızlardan 
biri bu rәngli köpüyü görüb vә barmağıyla dadına baxıb. Köpüyün dadının lәzzәtini görüb digәr 
qızları  da  çağırıb,  onlar  da  dadıblar  vә  tamamı  hamilә  qalıb.  Bir  müddәt  sonra  onların  hamilә 
olduğunu  eşidәn  xan  dәliyә  dönüb  vә  qızların  öldürülmәsini  әmr  edib.  Xanın  vәziri  dә  qızları 
öldürmәk  mәqsәdi  ilә  dağa  aparıb,  ancaq  onlara  qıya  bilmәyib  buraxıb.  Qızlar  dağda  yaşamağa 
başlayıb vә vaxtı gәldikdә doğublar, onların evladları da böyüyüb bir-biri ilә evlәnib vә qırğızlar 
törәyib (Dıykanbayeva, 2010:207-208).  
Əbülqazi  Bahadır  Xan,  Şәcәrә-i  Tәrakimә  adlı  әsәrindә  Oğuz  Xaqanın  nәvәlәrindәn 
birinin Qırğız olduğunu qeyd edib (Bahadır Xan, 1996:245). 
Qırğızların danışdığı Türkcә aparılan axırıncı araşdırmalara görә bәzi fonәtik, qrammatik 
vә  leksik  yönlәriylә  ortaq  olan  Altaycanın  Teleut,  Telengit,  Oyrot  diyalәktlәri  ilә  birlikdә 
Türkcәnin şimalqәrb alt qrupunda göstәrilib (Cumakunova, 2013:1709). 
Qırğız  yazılı  әdәbiyyatı  da  digәr  Türk  xalqlarının  әdәbiyyatları  kimi  şifahi  olaraq 
başlayıb  vә  özülü  bu  әdәbiyyat  üstündә  yaranıb.  Onların  xalq  әdәbiyyatı  әsrlәr  boyu  Qırğız 
xalqının  ictimai  hәyatında  aparıcı  rol  oynayıb.  Xalq  ozanları  hәr  cür  ictimai,  siyasi  vә  mәdәni 
hadisәlәri,  tәbiәtlә  bağlı  duyğularını,  mәhәbbәtlәrini  üç  tәlli  “
qomuz
”  adlanan  musiqi  alәtlәrilә 
dilә gәtirәrәk bu gәlәnәyi әsrlәr boyu canlı tutublar (Güngör, 2015:28). 
Qırğız  şifahi  әdәbiyyatının  әn  önәmli  әsәrlәri