Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika

 
 
 
14- rasm. Tikuv 
mashinasining tashqi 
ko’rnnishi 

---

3.2. 
Mashina ishlarini o’zlashtirishning asosiy usullari 
Mashina ishlarini bajarishning asosiy usullarini o’zlashtirish ish vaziyatini 
o’zlashtirishdan boshlanadi. To’g’ri ish vaziyati, ya’ni ishlayotgan paytda ishchining 
to’g’ri o’tirishi yoki turishi uning kayfiyatiga yaxshi ta’sir qiladi va mehnatni 
osonlashtiradi.
Stul mashinaning igna yurgizgichi qarshisiga aniq qo’yilishi lozim. Tikuvchi 
to’g’ri o’tirish, gavdasi stol chetidan 10-15 sm narida turishi, ishalanayotgan detal 
bilan ko’zi orasidagi masofa taxminan 30 sm bo’lishi lozim. 
Qo’l panjalari mashina platformasida turg’un turishi tirsaklar stol sathida 
bo’lishi kerak. O’ng oyoq biroz oldinroq qo’yilishi va chap oyoq esa pedalning old 
chetiga yakinroq turishi zarur. 
Ish vaziyati noto’g’ri bo’lsa, ishchi tez charchab ish unumi pasayib ketadi. 
Ustki ipni o’tkazib va mokini naychaga taqib, pastki ip yuqoriga chiqariladi. 
Buning uchun ustki ipning uchini ushlab turib, igna oxirigacha tushiriladi, so’ngra 
igna ko’tariladi va pastki ip tortib chiqariladi. 
Baxyaqatorning sifatli chiqishi ustki, pastki iplarning tarangligiga bog’liq. 
Agar ikkala ip bir xil taranglikda tortilsa, gazlamaning ikkala tomonidan baxyalar bir 
xil o’lchamda chiqadi. Agar ustki ip pastkisidan tarangroq tortilsa gazldama o’ngida 
moki ipidan halqalar hosil bo’ladi. Agar pastki ip ustkisidan tarangroq tortilsa 
gazlama teskarisidan igna ipidan halqalar hosil bo’ladi. Ikkala xolda ham iplarning 
tarangligini rostlash kerak. 
Ip bilan biriktirishdan tashqari yelimli, payvandli, parchinli, quyma kabi 
biriktirish usullari mavjud. 
Yelimlab biriktirishda buyum ximiyaviy va termik usulda yelim yordamida 
biriktirib hosil qilinadi. 
Payvandlab biriktirish-bunda birikma termoplastik metallarni ultratovush yoki 
yuqori chastotali qurilmalarda payvandlab hosil qilinadi. 
Parchinli birikma-bunda birikma maxsus fo’rnitura yordamida mexaniq yoki 
termik usulda hosil qilinadi.
Quyma birikma - bunda birikma sintetik tolalarni termik klassifikasiyalab hosil 
qilinadi. 

---

Chok tikish sifati operasiyalarini bajarish texnik shartiga rioya qilishga bog’liq. 
Chok eni va uning tuzilishiga bog’liq. Chok sifati mashinada tikish qoidalariga 
va operasiyalarni bajarish texnik shartlariga rioya qilishga bog’liq. Chok tikish uchun 
texnik shartlar modelning texnik tavsifida yoki boshqa normativ-texnik hujjatlarida 
beriladi. Har bir ish o’rnida ish sifatini texnologik konstruksion kartaga muvofiq 
tekshirish mumkin kerak. Titilmaydigan gazlamadan tikiladigan kiyim detallariga 
quymalar ulashda esa 1,0 sm shaklida olinadi. 
Shakldor choklarni tikishda gazlamalarning burchaklari shunday kertib 
qo’yiladiki, bunda baxyaqator kertiklardan 0,1 sm ichkariroqdan o’tadigan bo’ladi. 
Tikuvchilik buyumlarini biriktiruvchi asosiy vosita mashinada tikiladigan ipli 
choklardir. Mashina choklarida ishlab chiqishda va iste’molchilar yuqori talablar 
qo’yadi. 
Iste’molchi 
(harid 
qilish) 
talabiga 
chokning 
tashqi 
ko’rinishi, 
baxyaqatorlarning butunligi, chokning bo’sh yoki tortilib qolgan joylarning bor 
yo’qligi mustahkamligi va hakozolar kiradi. 
Ishlab chiqarish talabiga gazlama sarfi va chok uchun material (chok va bukib 
tikish xaki) sarfi, ishining og’irligi va hakozolar kiradi. 
Chok tikish sifati operasiyalarini bajarish texnik shartiga rioya qilishga bog’liq. 
Chok eni va uning tuzilishiga bog’liq. Chok sifati mashinada tikish qoidalariga 
va operasiyalarni bajarish texnik shartlariga rioya qilishga bog’liq. Chok tikish uchun 
texnik shartlar modelning texnik tavsifida yoki boshqa normativ-texnik hujjatlarida 
beriladi. Har bir ish o’rnida ish sifatini texnologik konstruksion kartaga muvofiq 
tekshirish mumkin. 
Kiyim tikishda ishlatiladigan choklar vazifasi va joylashishiga qarab har xil-
biriktiruvchi, ziy, bezak choklarga bo’linadi. 
Biriktiruvchi choklarda detallar chokning ikki tomonida yotadi. Masalan, orqa, 
yon, yelka, yeng qirqimlarini biriktiruvchi choklar. 
Ziy choklar detallar chetiga va qirqimiga ishlov berishda ishlatiladi. Detallar 
chokning bir tomonida bo’ladi. Masalan, buyum etagini yeng uchini ishlashda bort 
yoqalariga ishlov berishda. 

---

Bezak choklar detal va buyumlarni bezashda ishlatiladi. Bu choklar qomatga 
shakli berishda ham foydalaniladi. 
Tikuvchilik buyumlarini biriktiruvchi asosiy vosita mashinada tikiladigan ipli 
choklardir. Mashina choklarida ishlab chiqishda va iste’molchilar yuqori talablar 
qo’yadi. 
Iste’molchi 
(harid 
qilish) 
talabiga 
chokning 
tashqi 
ko’rinishi, 
baxyaqatorlarning butunligi, chokning bo’sh yoki tortilib qolgan joylarning bor 
yo’qligi mustahkamligi va hakozolar kiradi. 
Ishlab chiqarish talabiga gazlama sarfi va chok uchun material (chok va bukib 
tikish xaki) sarfi, ishining og’irligi va hakozolar kiradi. 
Chok tikish sifati operasiyalarini bajarish texnik shartiga rioya qilishga bog’liq. 
Chok eni va uning tuzilishiga bog’liq. Chok sifati mashinada tikish qoidalariga 
va operasiyalarni bajarish texnik shartlariga rioya qilishga bog’liq. Chok tikish uchun 
texnik shartlar modelning texnik tavsifida yoki boshqa normativ-texnik hujjatlarida 
beriladi. Har bir ish o’rnida ish sifatini texnologik konstruksion kartaga muvofiq 
tekshirish mumkin. 
Kiyim tikishda ishlatiladigan choklar vazifasi va joylashishiga qarab har xil-
biriktiruvchi, ziy, bezak choklarga bo’linadi. 
Biriktiruvchi choklarda detallar chokning ikki tomonida yotadi. Masalan, orka, 
yon, yelka, yeng qirqimlarini biriktiruvchi choklar. 
Ziy choklar detallar chetiga va qirqimiga ishlov berishda ishlatiladi. Detallar 
chokning bir tomonida bo’ladi. Masalan, buyum etagini yeng uchini ishlashda bort 
yoqalariga ishlov berishda. 
Bezak choklar detal va buyumlarni bezashda ishlatiladi. Bu choklar komatga 
shakli berishda ham foydalaniladi. 
Choklar tuzilishiga, ya’ni chokdagi baxyaqatorlarning joylashishi, soni, 
qo’yimlar kattaligi va joylashishi bo’yicha guruhlarga va kichik guruhlarga bo’linadi.