Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3.
TIKUV MASHINALARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT
 
3.1.Mashinalarning vazifasiga ko’ra guruhlari. 
Tashqi ko’rinishi, konstruksiyasi va kinematikasi jihatidan tikuv mashinalari juda 
xilma-xildir. Ipning baxyaqatorda chalishish harakteriga qarab moki baxyali 
mashinalar va zanjirsimon baxyali mashinalar bo’ladi. 
Mashinalar vazifasiga ko’ra qo’yidagi gruppalarga bo’linadi:
1.
moki baxyali to’g’ri baxyaqator mashinalar 
2.
bir ipli zanjirsimon baxyali to’g’ri baxyaqator mashinalar 
3.
ko’p ipli zanjirsimon baxyali to’g’ri baxyaqator mashinalar 
4.
moki baxyali siniq baxyaqator mashinalar 
5.
tugma va boshqa fo’rnituralarni qadaydigan, operasiyalar talonini chatadigan, 
puxtalaydigan va kalta choklarni tikadigan yarim avtomat mashinalar 
6.
petlya yo’rmaydigan yarim avtomat mashinalar 
7.
buyumning ayrim detallariga ishlov beradigan yarim avtomat mashinalar 
8.
yo’rmash mashinalari 
9.
yashirin baxyali mashinalar 
10.
Tikuv mashinalari zavod klassifikasiyasiga binoan klass va gurppalarga 
bo’linadi. Yaqingacha har bir o’zlashtiriladigan mashinaga shu mashinani 
chiqaradigan zavod navbatdagi tartib nomeri berib, o’zining klassini qo’yardi. Agar 
shu mashina asosida boshqa variantlar yaratiladigan bo’lsa, ularni, masalan, 
M.I.Kalinin nomli Podolsk mexaniqa zavodi (PMZ)ning 1, 2, 2-M, 22-A, 22-B, 22-
V, 26, 26-A, 51, 51-A kl. mashinalari, deb harflar qo’shib belgilanar edi. Keyingi 
vaqtlarda ilgari chiqarilgan mashinalarning klassini saqlab qolishga, ularning 
variantlariga esa mashinaning 2 raqamidan boshlangan tartib nomeri qo’shilgan klass 
nomeridan iborat belgilar berishga karor kilindi. Orsha «Legmash» zavodi (OZLM) 
ham o’z mashinalariga shu yusinda qo’yidagicha belgilar qo’yadi: moki baxyali 
to’g’ri baxyaqator yuritadigan 97-A kl. mashinasi; detallar chetini qirqishga 
mo’ljallangan pichoqli 397-M kl. mashinasi; materiallarni differensial suradigan 697 
kl. mashinasi va hakozo. 

---

Mashinalar vazifasiga ko’ra guruhlari 
moki baxyali to’g’ri 
baxyaqator
bir ipli zanjirsimon 
baxyali to’g’ri 
baxyaqator
ko’p ipli zanjirsimon 
baxyali to’g’ri 
baxyaqator
moki baxyali siniq 
baxyaqator
tugma va boshqa 
fo’rnituralarni 
qadaydigan, operasiyalar 
talonini chatadigan, 
puxtalaydigan va kalta 
choklarni tikadigan yarim 
avtomat 
petlya yo’rmaydigan 
yarim avtomat
moki baxyali siniq 
baxyaqator
tugma va boshqa 
fo’rnituralarni 
qadaydigan, operasiyalar 
talonini chatadigan, 
puxtalaydigan va kalta 
choklarni tikadigan yarim 
avtomat 
petlya yo’rmaydigan 
yarim avtomat
buyumning ayrim 
detallariga ishlov beradigan 
yarim avtomat 
yo’rmash mashinalari 
yashirin baxyali 
mashinalar 

---

Tikuv mashinasiniig asosiy ish organlari. 
Tikuv mashinalarida mashina tanasi 
2 
(14-rasm), mashina tanasining 
tayanchi 
4 
va platforma 
5 
bo’ladi. Shu uchala qism birgalikda mashinaning 
bosh qismi deb ataladi. Mashina tanasi 
2 
ning chap tomonida old qismi 
1 
bor. Elektr dvigateldagi aylanma harakat maxovik g’ildirak 
3 
ga 
o’zatiladi. Tana tayanchi 
4 
bilan ignaning harakat chizig’igacha bo’lgan 
oraliqqa 
mashinaning 
qulochi 
deyiladi. Bu oralik ignadan o’ng 
tomonda mashina platformasining 
ustiga joylanishi mumkin bo’lgan 
buyum gabaritiga qarab aniqlanadi. 
Moki baxya hosil qilish uchun 
har bir tikuv mashinasida quyidagn 
asosiy ish organlari bo’ladi: 
igna — gazlamani teshib 
undan ustki ipni o’tkazadi va halqa (solqi) hosil qiladi; 
moki — ignadagi halqani ilib, uni kengaytiradi-da, naycha atrofidan 
aylantirib, yuqori va ostki iplarni chalishtiradi; 
ip tortkich — ignaga, mokiga ip o’zatib beradi, baxyani tortadi, 
bobinadan ipni tortib tushiradi; 
gazlamani surish mexanizmi (reyka) — gazlamani baxya yirikligiga 
surishga xizmat qiladi; 
tepki — gazlamani igna plastinkasiga va reykaga bosib, gazlamani 
surishga yordamlashadi.