Nókis innovaciyaliq institutti «Finans hám finanslıq texnologiyaları» fakulteti ii-kurs 15-topar student Keulimjaev Salamattıń

Buxgalteriya balansınıń dúzilisi
«Byudjetke tólewler boyınsha qarız» statyası kárxananıń byudjet aldındaǵı odan undiriladigan hár túrlı salıqpar hám ajıratılǵan qarjılardı tólew boyınsha minnetlemeleriniń summasın, yaǵnıy finans shólkemlerine bolǵan qarızdıń muǵdarın sáwlelendiredi. Tolıqnishi kerek bolǵan summa anıqlanǵanınan keyin, kárxana óz balansınıń passivida sol element boyınsha onıń summasın kórsetedi. Buxgalteriya balansı tómendegi belgilerine qaray klassifikaciyalanadı :
1. Dúziw waqtına qaray: kirisiw balansı; ámeldegi (dáwirli) balans; tamamlaw balansı; ajırasıw balansı; qosıw balansı; kórkem opersiya balansı.
2. Dúziw dáreklerine qaray: inventar balansları. Tek inventar quralları tiykarında dúziledi; olar qısqartirilgan variantda esaplanadı. Bunday balanslar ámeldegi múlk tiykarında jańa kárxanalar payda bolǵanda yamasa xojalıqlar óz formasın ózgertirgende talap etiledi; dápter balansı - inventarizatsiya ótkeriw jolı menen aldınan tekserilmesten tek dápterler degi jazıwlar tiykarında dúziledi; bas balans - esap hám inventarizatsiya maǵlıwmatlarına tiykarlanıp dúziledi.
3. Informaciya kólemi boyınsha: jalǵız balans - tek bir kárxana informaciyaın sáwlelendiredi; jıynama balans - barlıq kárxanalar qarjlarınıń ulıwma jaǵdayın sáwlelendiriwshi summalardı mexanik qosıw jolı menen dúziledi; konsolidallashgan balans.
4. Iskerlik xarakteri boyınsha: tiykarǵı balans - kárxananıń tiykarǵı iskerlik túri hám ustaviga tuwrı keletuǵın balans ; tiykarǵı bolmaǵan balans - kárxananıń basqa iskerlik túrleri boyınsha dúziletuǵın balans.
5. Múlk forması boyınsha: mámleket kárxanaları balansı ; hákisioner jámiyetleri balansı ; munitsipal balansı ; qospa kárxanalar, kishi hám menshikli kárxanalar balansı.
6. Sáwlelendiriw obiekti boyınsha : huqıqıy shaxs bolǵan kárxananıń ǵárezsiz balansı ; bólek balans.
7. Tazalanıw usılı boyınsha : brutto-balansı - bul barlıq tártipke soluvchi elementlardı óz ishine alıwshı balans ; netto-balans - bul barlıq tártipke soluvchi elementlardı shıǵarıp tastap dúzilgen balans. Biziń Respublikamızda netto-balansı qollanıladı.

Juwmaq
Juwmaqlap aytqanda, kárxanalarda júritiletuǵın buxgalteriya esabınıń eń zárúrli obiektleri bolıp Olardın’ iskerlik túrleri, xojalıq processleri hám operatsiyaları, qarjılar, qarjılardı kelip túsiw derekleri, dáramat, qárejet, payda hám zıyanlar esaplanadı.

Kárxanalar esap siyasatınıń xarakterli qásiyetleri tikkeley buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen hám stilistik táreplerinde, olarda qollanilatug'in esaplar rejesinde, xojalıq mámilelerin hújjetli rásmiylestirilwde, esap mag'liwmatlarin atap kórsetiw, toparlaw, jiynaw hám paydalanıwshılarǵa uzatıwda, finanslıq esabat formaları elementlerın toltiriw tártibinde hámde taǵı basqa táreplerinde jaqtı sáwlelenedi.
Kárxanalarında buxgalteriya esabınıń shólkemlestirilgen formasına bul xojalıqlardıń úlken-kishiligi tikkeley tásir kórsetedi
Paydalanílg'an ádebiyatlar dizimi:
1. O‘zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi bo‘yicha milliy standarti.
3. Gulyamova F.G. Buxgalteriya hisobidan o‘quv qo‘llanma. 2004-yil.
4. D.I. Shaulov, U.T. Kan. 2004-yilda kiritilgan yangi schyotlar rejasi asosida korxonalarda buxgalteriya hisobi. 2003-yil.
5. Korxona moliya-xo‘jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi schyot rejasi. Schyot rejalarini buxgalterlik rejalari bilan qo‘llash tavsifnomalari, 2000-yil.
6. Gulyamova F.G. Buxgalteriya hisobidan amaliy qo‘llanma.