Noyabr november miras

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
45
ArAŞdIrmA   REsEARCH
lim’s conquest of Egypt were among them. Sultan Suleyman 
arrived in Istanbul due to the khan’s invitation, met him and 
cured  Sultan  Sheik’s  eyes.  Despite  his  being  respected  and 
loved by the khan and sultan and insistent invitations, he re-
turned Cairo leaving Istanbul. He was died from epidemy of 
black death spread in Egypt in his 114-year old in Hijrah 
940  and  Christian  Chronology  1534  and  buried  in  com-
plex¬ they built in Takhtirab estate named after Gulshani, 
where sheik’s grave located is today preserved as a historical 
monument. 
He was  bound to Dede Omar Rovshani after meeting with 
him, continued his life under his moral leadership. Rovshani 
gave sheik Ibrahim his rug before his death and said: “I han-
dled rug of deceased Excellency Seyid Yahya to him” (Muhyi: 
169-171). The most well-known of Dede Omar Rovshani’s 
disciples,  the  caliph  of  Seyid  Yahya  Bakuvi  is  Sheik  Ibra-
him Gulshani. There was less information on him one time 
in Azerbaijan. We revealed only one poem of his only in one 
collection of distiches concerning manuscripts. Presently it is 
observed that it is referred to writings, memoirs not his many 
works generally, despite publication of a lot of articles in this 
line. We involved Gulshani as far as we studied Rovshani’s 
heritage  since  their  creative  activities  coincided.  We  could 
obtain successful results in continuing searches of the manu-
scripts, as well as Turkish Divan copies which we are interest-
ed in libraries, archives and museums in Azerbaijan and other 
countries. Firstly we revealed joint manuscripts of Rovshani 
and Gulshani’s Divans, unknown to the science in Saint-Pe-
tersburg. It is reality that there are many works and studies 
historically and presently in Turkey on Gulshani. Most of the 
sheik’s manuscripts were in Turkey as well. Only name of only 
few of his works was known since information on Gulshani 
was  extremely  limited  some  years  ago  in  Azerbaijan.  Un-
doubtedly,  as we did not have manuscripts of original texts of 
his works it was not possible to research the sheik’s heritage. 
For these reasons,  we started serious searches. We get interest-
ing and valuable facts about Gulshani and the first list of his 
works from Muhyi’s mentioned work. We comparatively stud-
ied writings of Vassaf, M.T.Bursali and H.Konur and others 
about Gulshani, the number of his works and descriptions in 
catalogues and specified our conclusions. We systematized the 
information  on  manuscripts  of  the  sheik’s  Turkish,  Persian 
and Arabic works –letter, comment, commentary and poems 
of Divans and collections and defined 14 quantity:
His Persian “Manavi”- “al-Manaviyye-l-khafiyye” is written 
in Peyrevilik to Mevlana’s “Mesnevi”. “Manavi” is Gulshani’s 
40, 000 distich in ramal behr and historically was very fa-
Misirə və ya Ruma getməyi müzakirə edir. Nəhayətdə Misirə 
getməyə  qərar  verir,  orada  məskunlaşır,  böyük  ehtiram  və 
qayğı  görür.  Sultan  Səlim  Misirdən  Ruma  dönüncə,  Şeyx 
Gülşəni Muəyyədiyyədə qalır. Bu dövrdə müridləri gündən-
günə  çoxalır.  Bunların  sırasına  hətta  Sultan  Səlimin  Misiri 
fəthində iştirak edən əsgərləri də vardı. Qanuni Sultan Sül-
eyman  xanın  dəvətilə  İstanbula  gəlir,  onunla  görüşür.  Sul-
tan  Şeyxin  görməz  olmuş  gözlərini  müalicə  etdirir.  Xalqın 
və  Sultanın  böyük  ehtiram  və  sevgisini  görməsinə,  təkidli 
dəvətlərə baxmayaraq İstanbulda qalmayıb Qahirəyə dönür. 
Misirdə  yayılmış  taun  epidemiyasından  114  yaşında  ikən 
h.940  m.1534-də  dünyasını  dəy-şib  Təxtirab  məhəlləsində 
Gülşəni adına inşa etdikləri külliyyəsində dəfn olunmuşdur. 
Şeyxin məzarının yer aldığı külliyyə tarixi abidə kimi bu gün 
də qorunmaqdadır. 
Dədə  Ömər  Rövşəni  ilə  görüşdükdən  sonra  ona  inti-
sab  etmiş,  həyatını  onun  mənəvi  rəhbər-liyində  davam 
etdirmişdir.  Rövşəni  ölümündən  əvvəl  Şeyx  İbrahimə  öz 
səccadəsini bəxş etmiş, “mərhum Seyyid Yəhya həzrətlərinin 

---

46 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
mous among Gulshanyds. More than ten manuscripts were 
revealed. The publication of the comment which Fanai wrote 
to 500 couplets of his “Ma`navi”  was known (Ist.,1289). We 
face with samples from Gulshani’s ‘Masnavi’ in Ziya Pasha’s 
“Kharabat” work. 
“Sharhi-Mesnevi” is comment of Gulshani written to “Mas-
navi” of Mevlana Jalaladdin Rumi. 
Only known copy of “Kanzul-javahir” in Persian is in the li-
brary of Istanbul University on 1233th number. Its volume 
218 papers, talig script, the date of inscription is Hijrah 920 
(1514) as seen from phrase in the work’s end. The script is 
talig  and  clerk  is  unknown.  It  was  the  manuscript  written 
sometimes in tuyug and quatram rhythms and was not com-
plied.  It  has  almost  7500  couplets.  Divine  love,  evil  work, 
Adam, soul are dealt in all quatrams written in simple lan-
guage and Gulshani’s love on Rovshani densely revised. 
“Razname” was completed in Hijrah 864 (C.C 1459/60). 
This Turkish work dedicated to Fateh Sultan Muhammad is 
written in distich style. In his “Pandname” work consisted of 
various ‘articles’ and stories the sheik gives a place to moral 
and  Sufism  topics  and  lectures.  In  ‘Razname’  started  with 
polytheism, yearning, praising poems like in classic distiches, 
the influence of Attar’s “Mantigut-teyr” and “Pandname” is 
seen. Verse translation of some stories from Sadi’s ‘Bustan’ ex-
ists in the work respectively. The critical text of two copies of 
‘Razname’ in National Library was prepared by Ibrahim Fa-
zlan.  Even in some sources it is shown that this work belongs 
to Ibrahim Gulshani wrongly and this work is of Gulshani 
Saruhaniyye. Hasan Akson’s article ‘Gulshani Saruhani’ in 
Turkish  Religious  Foundation  Islamic  Encyclopaedia  sub-
stantiates our views. 
His work “Ma`yi-main” (running water ) or “Risalatul-at-
var” is kept in Leiden University Library in the Netherlands 
under code Or 8836. We obtain pimary information on this 
copy  from  3-volume  ‘Turkish  Manuscripts  Catalogue  in 
Leiden University and the Netherlands’ published in 2002 
by Jane Schmidt. The manuscript under shown code is a col-
lection of 10 sections. The collection covers works which have 
Sufism topic: “Risaleyi-atvari-seba”; “Hidayetus-salikin and 
behjatul-salikin”; “Tanbihat”; “Murshidi-kamil”, etc. Niyazi 
Misri’s works occupy rather much place in the collection. The 
tenth section was called “Mayi-main” (running water) and 
“Risaleyi-atvar” and the author was shown as Sheik Ibrahim 
bin  Muhammad  bin  Shihabeddin  Gulshani  (Hijrah  940-
1534). Starts: “This book is of Excellency Ibrahim Gulshani. 
Before  Gulshanism’s  appointment”:  “Allahı  təlxis  etdikləri 
haldə ətvar qılub bəyanində etmişlərdir (82b)”. End: “İlahi 
səccadəsini  sənə  təslim  etdim”  demişdir  (Muhyi:169-171). 
Seyyid  Yəhya  Bakuvinin  xəlifəsi  Dədə  Ömər  Rövşəninin 
yetirmələrinin  ən  məşhuru  Şeyx  İbrahim  Gülşənidir.
Vaxtilə  onun  haqqında  Azərbaycanda  çox  cüzi  bilgi  vardı. 
Əlyazmalarına  gəlincə  isə  yalnız  bir  cüngdə  bir  şeirini 
aşkarlanmışdıq.  İndinin  özündə  belə  bu  istiqamətdə  bir 
sıra  yazıların  nəşr  olunmasına  rəğmən,  ümumilikdə  daha 
çox əsərlərinə deyil, məhz haqqında yazılmışlara, təzkirə və 
mənqəbələrə söykənildiyi müşahidə olunmaqdadır. Rövşəni 
və Gülşəni yaradıcılığı bir-biri ilə çuğlaşdığından, biz əzəldən 
Rövşəni irsini öyrəndikcə Gülşənini də bu işə cəlb edirdik. 
Əlyazmalarının, xüsusilə bizi daha artıq maraqlandıran türk 
“Divan”ı  nüsxələrinin  axtarışlarını  Azərbaycandan  kənarda-
bir  sıra  məmləkətlərin  kitabxana,  arxiv  və  muzeylərində 
davam  etdirməklə  uğurlu  nəticələr  əldə  edə  bildik.  İlkin 
olaraq  Rövşəni  və  Gülşəni  “Divan”larının  elmə  məlum  ol-
mayan  birgə  əlyazmasını  Sankt-Peterburqda  üzə  çıxardıq. 
Türkiyədə tarixən və indi də Gülşəni ilə bağlı bir sıra əsərlər 
yazıldığı,  hətta  araşdırmalar  aparıldığı  bir  reallıqdır.  Şeyxin 
əlyazmalarının  çoxu həmçinin Türkiyədə idi. Azərbaycanda 
isə  neçə  illər  bundan  əvvəl  Gülşəni  ilə  bağlı  bilgilər  son 
dərəcə  məhdud  olduğu  kimi,  əsərlərinin  də  yalnız  az  bir 
qisminin  sadəcə  adı  məlum  idi.  Təbii  ki,  əsərlərinin  oriji-
nal  mətnləri  olan  əlyazmaları  əldə  olmadığından,  şeyxin 
irsinin  tədqiqinə  başlamaq  belə  imkansız  idi.  Bu  səbəbdən 
ciddi  axtarışlara  başladıq.  Gülşəninin  özü  ilə  bağlı  maraqlı, 
dəyərli  faktlarla  yanaşı  əsərlərinin  ilk  siyahısını  da  Muhy-
inin  sözü  gedən  əsərindən  alırıq.  Vassafın,  M.T.Bursalının, 
H.Konurun  və  b.  Gülşəni  əsərləri,  onların  sayı  ilə  bağlı 
yazdıqlarını, kataloqlardakı təsvirləri müqayisəli araşdıraraq 
qənaətlərimizi  dəqiqləşdirdik.  Şeyxin  türk,  fars,  ərəb 
dillərində qələmə aldığı əsərlərinin-risalə, şərh, təfsir, itnixab, 
məsəvi və Divanlarının, məcmuə və toplulardakı şeirlərinin 
əlyazmaları  haqqında  bilgiləri  sistemləşdirərək  sayının  14 
olduğunu dəqiqləşdirdik: 
“Mənəvi”- “əl-Mənəviyyə-l-xəfiyyə” də adlandırılan farsca 
əsəri  Mevlananın  “Məsnəvi”sinə  peyrəviliklə  yazılmışdır. 
“Mənəvi”, Gülşəninin rəməl bəhrində farsca yazdığı 40.000 
beytlik  bir  məsnəvidir  və  tarixən  gülşənilər  arasında 
çox  məşhur  olub.10-dan  artıq  əlyazması  aşkarlanmışdır. 
“Mə`nəvi”sinin  500  beytinə  Fənainin  yazdığı  şərhin  nəşri 
məlum  idi  (İst.,1289).  Ziya  Paşanın  “Xərabat”  əsərində 
Gülşəninin “Məsnəvi”sindən örnəklərlə rastlaşırıq.
“Şərhi-Məsnəvi”  Gülşəninin  Mevlana  Cəlaləddin  Rumi 
”Məsnəvi”sinə yazdığı şərhdir. 
“Kənzül-cəvahir”  adlı  farsca  yazılmış  əsərinin  yeganə 
məlum  nüsxəsi  İstanbul  Universiteti  kitabxanasında-1233 
sayındadır.Həcmi  218  vərəq,  xətti  təliq,  köçürülmə  tarix-
inin  əsərin  sonun-dakı  ibarədən  h.920  (1514)-ci  il  olduğu 

---