Noyabr november miras

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
49
ArAŞdIrmA   REsEARCH
are very close to one another for theme and style of expression. 
The views of both poets and one Sufi sheik were reflected in 
Gulshani’s “Pandname”. The expressions are neat, attractive 
with valuable topics and recall proverbs and aphorisms. 
 The experts write that Gulshani’s Persian Divan is similiar 
to Movla¬na’s “Divani-kebir” and the impact of Hafiz and 
sometimes  Yunus  after  Movlana  is  seen  in  poems  (Konur, 
178). We are aware of only 5 copies. We face with Persian 
poem in some copies of Turkish Divan manuscripts.  
Gulshani’ s Arabic Divan is the only work of Gulshani in Ara-
bic language. The poet’s having Arabic Divan along with Turk-
ish and Persian ones is indicated in the sources on Gulshani. 
Gulshani wrote Arabic poems with ‘Khalil’ psedonym. Him-
mat  Konur,  Ali  Yilmaz  and  others  considering  only  known 
copy of the manuscript of Gulshani’s Arabic Divan at linquis-
tics and history and geography faculty of Ankara University 
Library shortly recalled them. We discovered Baku Manuscript 
of Gulshani’s Arabic Divan unknown to the science world. It is 
in the first part of B-778 code, 138-paper manuscript, on pa-
  
Son: 
Gülşəni, bu pəndi-ruhəfzayi guş
 
 
Tutməz illa ol ki, var zatində huş.
 
 
Gərçi həqq söz aci gəlür cahilə
           
Leyk tatludur şəkkərdən aqilə. (42b)
Sufi  şairlərin  yaradıcılıqlarındakı  pəndnamələr  təsəvvüfi 
baxışlarını əks etdirir. Bu baxımdan türkdilli poeziyada Yu-
nus  Əmrənin  “Risaləyi-nüshiyyə”si  ilə  Gülşəni  Bərdəinin 
“Pəndnamə”si  və  hətta  Ömər  Fuadi  Xəlvətinin  “Qəsidəyi-
Pəndiyyə”si istər məzmun, istərsə də ifadə tərzi baxımından 
daha yaxındır. Gülşəni “Pəndnamə”sində həm şairin, həm də 
bir sufi şeyxinin baxışları əksini tapmışdır. İfadələr sərrastdır, 
dəyərli məzmunları ilə diqqəti çəkməkdədir, atalar sözlərini, 
aforizmləri xatırladır.
  Mütəxəssislər  Gülşəninin 
Farsca  divanının  Mövlananın 
“Divani-kəbir”inə  bənzər  olduğunu,  şeirlərində  başda 
Mövlana  olmaq  üzrə  Hafizin,  bəzən  də  Yunusun  təsirinin 
göründüyünü  yazırlar  (Konur,  178).  Yalnız  5  nüsxəsindən 
bilgimiz  vardır.  Şeyxin  türk  “Divan”ı  əlyazmalarının  bəzi 
nüsxələrində həmçinin farsca şeiri ilə rastlaşırıq.

---

50 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
pers 1a-31b, has no Frontispis and some beginning pages lack. 
All pages are framed with red ink and written in two columns.  
The date of inscription coincides with 1580-85 years on the pa-
per’s water mark. The number of lines is 19x2=38 hemistiches 
(19 couplets) in each page in traditional style. The volume is 
992 couplets (1984 lines). The text in the manuscript has no 
beginning and ending. 166 of generally 207 poems are qua-
trams, 41-ghazals. ‘Khalil’ name is noted in 37 sites-the po-
ems’ end. 42 traditional expressions in Arabic “vələhu eyzən”, 
“vələhu” are written between quatrams’ gaps (this is his, that is 
also his). No research was done over Gulshani’s Arabic Divan 
in Azerbaijan till nowadays. Finally, worthy researcher started 
to study Gulshani’s Arabic Divan. 
We face with selectives from his works called “Muntakhabati-
magalati-Gulshani”,“Intikhab”,“Intikhabi-Gulshani”, 
or 
Turkish, Persian poems in Gulshani’s collection of the sections 
of  Baku, Istanbul, Ankara, Konya, Dashkent, Dushanbe and 
other manuscripts. 
        Turkish “Divan” is one of the most important works by 
Gulshani. There is no manuscript of Turkish Divan like other 
works in Azerbaijan. Turkish Divan is mentioned in almost 
all  sources  on  Gulshani.  We  can  add  that  in  some  sources 
Gulshani  has  Divans  in  Arabic,  Persian  and  Turkish  lan-
guages. In some sources it is fixed that he has Divan of poems 
in Arabic, Persian and Turkish languages. In fact along with 
Arabic and Persian Divans, Turkish Divan also exists and its 
copies are described in eastern manuscripts catalogues. The 
number of fewly known manuscripts of Turkish “Divan” in 
general is more than 10 and they are distinctive for volume 
and topic. We managed to obtain 6 copies of manuscripts of 
Turkish ‘Divan’ which we revealed in foreign countries and 
used in preparation of comparative text:  
I.  Ankara National Library. F.B. – 127.
II.  Saint – Petersburg Manuscripts Department B-1206.
III.  Vatican Apostol Library. Vat. Turco.216. 
IV.  Istanbul  National  Library.  Jarullah  Valiyuddin  af.-
1661. 
V.  Istanbul University Library. T-890. 
VI.  Istanbul  National  Library.  Ali  Emiri  af.  (Manz.es.)-
379. 
         Head couplet of the text prepared on the basis of com-
parison of these copies of Sheik Ibrahim Gulshani Bardai’s 
Turkish Divan is so: “Ey məhəbbətdən təcalla eyləyən eynül-
bəqa, Elminün eynin görən latəyyindən liqa ”.
Sheikh Gulshani’s Turkish “Divan” is not a Divan  in tradi-
tional theme and style. Most of poems in “Divan” are divine 
Ərəbcə divanı Gülşəninin ərəb dilində yeganə əsəri sayılır. 
Gülşəni  ilə  bağlı  mənbələrin  bir  sırasında  şairin  türk,  fars 
divanları  ilə  yanaşı  ərəbcə  divanının  olduğu  göstərilir. 
Gülşəni  ərəbcə  şeirlərini  “Xəlil”  təxəllüsü  ilə  yazmışdır. 
Himmət  Konur,  Əli  Yılmaz  və  başqaları  Gülşəninin  ərəbcə 
divanının  Ankara  Universitet  kitabxanası  Dil  və  tarix-
coğrafiya  fakültəsi  kitabxanasındakı  əlyazmasını  yeganə 
məlum  nüsxə  sayaraq,  qısaca  anmışlar.  Gülşəninin  ərəb 
Divanının  elm  aləminə  məlum  olmayan  Bakı  əlyazması 
tərəfimizdən  üzə  çıxarılmışdır.  B-778  şifrli,  138  vərəqlik 
əlyazmanın  birinci  bölümündə,  1a-31b  vərəqlərində  yer 
almışdır.  Frontispisi  yoxdur  və  əvvəlindən  bir  neçə  vərəq 
çatışmır.  Bütün  səhifələr  qırmızı  mürəkkəblə  çərçivəyə 
alınmış, iki sütunda yazılmışdır. Köçürülmə tarixi kağızındakı 
su nişanlarına əsasən 1580-85-ci illərə təsadüf edir. Sətirlərin 
sayı hər səhifədə ənənəvi üslubda 19x2=38 misra (19 beyt)
dır. Həcmi 992 beyt (1984 misra)dir. Əlyazmadakı mətnin 
əvvəli və sonu yoxdur. Ümumi sayı 207 olan şeirlərin 166-
sı dördlük, 41-i qəzəldir. 37 yerdə-şeirlərin sonunda “Xəlil” 
adı  keçir.  Dördlüklər  arasındakı  arakəsmələrdə  ərəbcə 
42  ənənəvi  “vələhu  eyzən”,  “vələhu”  (bu  onundur,  bu  da 
onundur)  ifadələri  yazılmışdır.  Gülşəninin  ərəb  “Divan”ı 
üzərində  Azərbaycanda  günümüzədək  heç  bir  araşdırma 
aparılmamışdı.  Nəhayətdə  layiqli  bir  araşdırıcı  Gülşəninin 
ərəb divanı üzərində araşdırmalara başlamışdır.
“Müntəxəbati-məqalati-Gülşəni”,“İntixab”,“İntixabi-
Gülşəni”  adlandırılmış  əsərlərin-dən  seşmələrə  və  ya 
Gülşəninin toplu, məcmuə, bəyaz və cünglərdəki türkcə, 
farsca  şeirlərinə  Bakı,  İstanbul,  Ankara,  Konya,  Daşkənd, 
Düşənbə və s. əlyazma bölümlərindəki nüsxələrdə rastlaşırıq.
Türk  “Divan”ı  Gülşəninin  ən  önəmli  əsərlərindəndir. 
Azərbaycanda əksər əsərləri kimi türkcə “Divan”ının əlyazması 
yoxdur. Gülşənidən söz açan az qala bütün mənbələrdə türkcə 
“Divan”ı  anılmışdır.  Əlavə  edək  ki,  bu  mənbələrin  bəzisində 
Gülşəninin  ərəb,  fars,  türk  dillərində  divanlarının  olduğu 
göstərilir. Bəzilərində isə ərəb, fars, türk dillərində şeirlərinin 
daxil edildiyi divanının varlığı yazılır. Həqiqətən ərəb və fars 
dillərində  divanları  ilə  yanaşı  türk  divanı  da  mövcuddur  və 
Şərq  əlyazma  kataloqlarında  nüsxələri  təsvir  olunmuşdur. 
Türk  “Divan”ının  ümu-milikdə  çox  sayda  olmayan  məlum 
əlyazmalarının sayı sadəcə 10-dan çoxdur və bunlar həcm və 
məzmun  baxımından  fərqlidir.  Gülşəninin  türk  “Divan”ının 
xarici məmləkətlərdə üzə çıxardığımız əlyazmalarından 6-sının 
surətini  əldə  etməyə  müvəffəq  olmuş,  müqayisəli  mətninin 
hazır-lanmasında istifadə etmişik:  
I.  Ankara Milli kitabx. F.B. – 127.
II.  Sankt – Peterburq Əlyazmalar bölməsi B-1206.
III.  Vatikan Apostol kitabx. Vat. Turco.216. 
IV.  İstanbul Millət kitabx. Carullah Vəliyüddin əf.-1661. 

---