qoslasak, u n d a 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat Soliq Q o ‘mitasini
k o ‘rsatish m um kin.
M oliya u m u m iq tiso d iy kategoriya sifatida davlatning faoliyat
k o 'rsatish i u c h u n m o d diy asosni tashkil etadi. M oliya davlatga
yuklatilgan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarni amalga oshirish,
jam iyatda kengaytirilgan ishlab chiqarishni ta ’minlash u c h u n kerakli
pul m ablag‘larini yetkazib beradi. U shbu faoliyatni amalga oshirishda
soliqlar, to'lo v lar, bojlar, davlat kreditini jam lagan m oliya davlat
uch u n obyektiv va zarur xususiyatga ega b o ‘ladi.
Yuqorida qayd etilgan xususiyatlarning barchasi moliyaning tarixiy
kategoriya sifatida vujudga kelishiga bevosita ta ’sir etgan omillardan
hisoblanadi.
Bu om illarni o ‘ziga xos xususiyatlari asosida guruhga ajratilsa,
ular quyidagilardan iborat b o ‘ladi:
— jam iyatda m ehnat taqsimotining amalga oshirilishi va jamiyatni
turli ijtimoiy guruhlarga b o ‘linib ketishi;
— tovar-pul m unosabatlarining rivojlanishi va shu asosda ishlab
chiqarishning o ‘sishi ham da yalpi ichki mahsulot hajmining k o ‘payishi;
— ja m iy a td a kerakli pul mablagMarini yaratuvchi turli mulk
shaklidagi mustaqil faoliyat k o ‘rsatuvchi xo'jalik
subyektlarining yuzaga
kelishi;
— markazlashgan davlatning tashkil topishi.
M oliya m u n o sa b a tla rid a p u ln in g mustaqil harakati natijasida
markazlashgan va markazlashmagan pul fondlari tashkil topadi. Bu
holat esa moliyaning m oddiy m ohiyatini anglatadi. Lekin moliya pul
m unosabatlarini o ‘zida aks ettirsada, jamiyatdagi barcha pul m unosa-
batlari moliyaga tegishli b o ‘lmaydi. Biz quyida moliya va pul m u n o
sabatlarini taqqoslab, ular o ‘rtasidagi farqlarni ko'rsatishga harakat
qilamiz:
1. Pul jam iyatda u m u m iy ekvivalent rolini o'ynaydigan maxsus
tovar hisoblanib, uning yord am id a barcha xarajatlar hisobga olinadi.
Moliya yalpi ichki mahsulot va milliy daromadni taqsimlaydigan, qayta
taq sim la y d ig a n iqtisodiy d a s ta k b o ‘lib, u orqali pul m a b la g ‘lari
fondlarining tashkil etilishi h a m d a sarflanishi nazorat qilinadi;
2. Pul o ‘ziga xos beshta funksiyani: qiymat o ‘lchovi, muomala
vositasi, ja m g ‘arm a vositasi, to 'lo v vositasi va jahon puli funksiyalarini
bajaradi. Moliya bu funksiyalardan sifatan va m iqdoran farq qiluvchi
o ‘ziga xos funksiyalarni bajaradi. Biz keyin bu funksiyalarni t o ‘liq
yoritam iz;