O 'z b e k ist o n respublikasi oliy va 0 ‘rta m a xsus t a ’lim vazirlig1

*--------*-------- +------- 1-
h
h
14.11-rasm. Temir beton ram aning hisoblash sxemasi.
Masalaning matematik modeli:
л-° =фг' |o /;^ C (X )]|, x e Q ,
bu yerda С = {C,,C2,C.,C4,C5,C6} mezonlar.
Mezonlar ro‘yxatiga quyidagilar kiritilgan:
- konstruksiya narxi C,(x);
- mehnat sarfi C2(x);
- sistemaning potensial energiyasi C3(x);
- sistemaning umumiy yuk ko‘tarish qobiliyati C4(x);
- armatura sarfi C5(x);
- konstruksiyaning ogMrligi C6(x);
- beton, sement sarflari C7(x).

---

Har bir qadamda mezonlami hisoblash shuni k o ‘rsatadiki, bu funksiya- 
larning maydonlari o ‘zaro mos emas va lokal optimal yechimlar koordina­
talari turlichadir. Shuning uchun ushbu qiymatlarga ega boMgan mezonlar 
uchun xarakterli nuqtalar sifatida samarali yechim lar sohasini tasaw u r qi- 
lish mumkin.
KROUSS dasturi yordamida bajarilgan har bir mezonning optimallik 
qiymatlari -Paretto yuzasini qu'rishga imkon berdi.
Lokal optimal yechimni topganda quyidagi miqdorlar aniqlandi:
^ = { c ,n,ln,C :m,11,G „ lln, r jmll,C 5min, Q mm} = {626.14;i53.72;338.52;4434.87;64.55;39.27}
Paretto yuzasi asosida (4) formula yordam ida kom pyuter quyidagi k o ‘p 
mezonli optimallashtirish masalasining yechimini aniqladi:
С = {659.82; 195.05;340.4;321.46;786.13; 12.6}, 7 = 18.
Keltirilgan usul kompyuterda turli xil konstruksiyalami hamda temir- 
beton ramalami optimal loyihalashtirishni bajaruvchi KROUSS-1V dasturi- 
da qoMlanilgan.
14.7. Konstruksiyalarning optim al oMchamlarini topadigan
«Poisk» kom pyuter dasturi
Turli m urakkablikdagi k o n stru k siy a la m i, x u susan 14.3-rasm da 
ko‘rsatilgan bloklardagi masalalarni yechish uchun universal komppyuter 
dasturi yaratilgan. Bu dastur - «Poisk» tasodifiy qiymat asosida optimal- 
lashtiruvchi «Tasodifiy qidiruv» g‘oyasiga mansub boMib, ixtiyoriy turdagi 
masalalarni optimal qiymatini topishga imkon beradi.
Qidiruv dasturi «Tasodifiy qidiruv» nazariyasining eng samarador usul- 
larini jam g‘argan boMib, statik noaniq konstruksiyalam i zamonaviy kom- 
pyuterlarda optimallashtirish imkonini beradi.
Biz ko‘rayotgan turdagi masalalarni yechishda qabul qilingan qidiruv 
usuli o ‘z-o‘zini mukammallashtirish tamoyili asosida ishlaydi. Bunday usullar 
o ‘z-o‘zini o ‘qitish bo‘yicha qidiruv usullari deb ham ataladi va avvalgi qa- 
damlarni ham hisobga oladi. Bu usullardan ko‘p ekstremal masalalarni 
yechishda ham foydalaniladi.
«Poisk» kompyuter dasturi mashina vaqtini kam sarflab, qidirilayotgan 
yechimni tez topishga moMjallangan. 14.6-rasmda optimal yechimni qidiruv 
dasturining blok sxemasi, y a’ni qidiruv ketma-ketligi keltirilgan.
«Poisk» dasturida qidiruv ikki bosqichli optimallashtirish yordamida olib 
boriladi. Buning uchun aralash qidiruv tizimi qoMlaniladi. Birinchi bosqichda 
koordinata bo‘yicha tushish usuli yordamida samarali yechimlar maydoni

---

14.6-rasm.