Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
| gulandom
im mening, Ne ko‘zumda uyqu bor, ne jonda oromim mening (102). Eroniy so‘zlar 1044 Arabiy-eroniy- turkiy so‘zlar 214 ta Arabiy-eroniy so‘zlar 236 ta Eroniy-turkiy so‘zlar 49 ta Sof eroniy so‘zlar 545 ta 23 Sendin ayru tushgali, ey mohi tobonim mening, Dam-badam qonyoshi yig‘lar chashmi giryonim mening (102). Nazmiy uslubga xos bunday arabcha va fors-tojikcha so‘zlar Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” asari leksikasining 15,6 foizini tashkil qiladi. Albatta, bunday so‘zlar o‘zaro alohida leksik-semantik va mavzuviy guruhlarga ajralmasdan hayotiy zarur narsa va voqea-hodisalarni qo‘shimcha ma’nolar bilan to‘ldirish uchun xizmat qilgan. Biroq bunday qat’iy va aniq riyoziy ko‘rsatkichlar, shuningdek, TEQlarning lug‘aviy-tavsifiy bayoni etimologik qatlamlar hamda ularning birliklari haqidagi tashqi ma’lumotlar beradi. Biz bu ma’lumotlarga tayanadigan bo‘lsak, Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” asarida turkiy so‘zlar miqdori deyarli barcha qatlamlardan past degan xulosaga kelamiz. Bunday xulosalar eski o‘zbek tili leksikasi bo‘yicha qilingan deyarli barcha tadqiqotlarda mavjud. Afsuski, bu riyoziy-tavsifiy ma’lumotlar turli xildagi TEQlarning, jumladan, turkiy, forsiy va arabiy so‘zlarning tildagi sifat mavqei to‘g‘risida aniq xulosa chiqarishga to‘sqinlik qiladi. Chunki tavsif va ro‘yxatlarda, riyoziy ko‘rsatkichlarda biz fahm (tajriba, kuzatish, emperik o‘rganish) asosida “Majolisun-nafois” asari lug‘at boyligining tashqi miqdoriy tomoni haqidaga ma’lumotga ega bo‘lamiz. Bunday xulosalar ko‘p hollarda bizni “aldaydi”. Buning boisi shundaki, qiyosiyot (dialektika) va tasavvuf ta’limotiga ko‘ra tashqi tomondan o‘rganish bizni hamma vaqt “yanglishtiradi”', “chalg‘itadi”. Buyuk mutafakkir Alisher Navoiy buni “Lisonut-tayr” asarida ixchamgina qilib “Qosir etti fahmdin idrokni” fahm, ya’ni hodisalarning tashqi xususiyatlari, idrok, esa mohiyatni ochishga to‘sqinlik qiluvchi ) deb sharhlagan edi. Haqiqatan ham TEQlarni fahmiy usulda miqdoriy ko‘rsatkichlarda va ro‘yxatlarda ko‘rib o‘tish turkiy, arabiy va forsiy TEQlar orasidaga sifat bog‘lanishlarini sifat munosabatlar bilan qorong‘ilashtirib qo‘yadi. Bu qatlamlar orasidagi sifat bog‘lanishlarni ko‘rib o‘tish uchun biz namuna sifatida atigi uchta turkiy so‘zni, shu so‘z ifoddlagan ma’noni anglatuvchi arabiy va forsiy ma’nodoshlarni, ya’ni sinonimlari bilan munosabatini ko‘rib o‘tamiz. Bu so‘zlar suyukluk, tuzluq, go‘zal- kabilardir. Shuningdek, suyukluk so‘zining sevgili 24 ma’nosini anglatuvchi arabiy (a) va forsiy (b) ma’nodoshlari (sinonimlari) ham keng qo‘llanilgan: (1-chizma) а) gulafshon - Bu hazratkim, bu majlis ahlining sadrinishinidurlar sahobi maoniylari Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|