Операцион тизим

Operatsion tizimlar

Operatsion tizimlar faniga kirish.

REJA

• Operatsion tizimlar haqida tushunchalar
• OT tarifi, maqsadi, tarkibi va funksiyalari
• Operatsion tizimlarning tasnifi
• Operatsion muhitlar va qobiqlar

Operatsion tizimlar haqida tushunchalar

• Tizimli dasturiy ta'minotining eng mashhur namunasi – bu operatsion tizimdir.
• Operatsion tizim (OT) kompyuterlarga o’rnatiladi, ularning resurslarini boshqaradi hamda o’ziga mos keladigan barcha turdagi amaliy dasturlarni o’rnatish va foydalanuvchilarga ulardan foydalanishga imkon beradi.
• Operatsion tizim – bu EHM resurslarini boshqarish, foydalanuvchi bilan EHM o‘rtasida muloqat tashkil etish hamda foydalanuvchining dasturlarini ishga tushirish uchun mo‘ljallangan dasturlar jamlanmasidir.

Operatsion tizimlar haqida tushunchalar

• OT odatda kompyuterning tashqi xotirasi – diskda saqlanadi.
• Kompyuter ishga tushirilgandan so‘ng OT diskdan o‘qib olinadi va kompyuterning tezkor xotirasiga yuklanadi
• Ish jarayonida OT doim tezkor xotirada joylashib, hisoblash mashinaning barcha komponentalarini boshqaradi.
• OT foydalanuvchiga “kengaytirilgan” (yoki virtual) mashina deb ataladigan maʼlum darajadagi qulaylikni yaratib beradi.
• OT hisoblash jarayonlarini boshqarish funksiyalarini ishga tushirib, kompyuter resurslarini turli hisoblash jarayonlari orsida taqsimlaydi. Yaʼni OTni resurslarni taqsimlash tizimi deyish mumkin.

Operatsion tizim

bu amaliy dasturlar va tizim dasturlarining ishlashini boshqaradigan va foydalanuvchilar, dasturchilar, dasturlar va kompyuter texnikasi o'rtasida interfeys vazifasini bajaradigan dasturlar to'plamidir.
operatsion tizim tomonidan yaratilgan, amaliy dasturlash interfeysini (API) bir qancha tizim funksiyalari va xizmatlari(tizim chaqiruvlari) to’plami sifatida belgilaydigan amaliy dasturlarga taqdim etilgan dasturiy muhit
foydalanuvchi interfeysini belgilovchi, (matnli, grafik va h.k) ni amalga oshirilishini belgilovchi, amaliy dasturlarni va kompyuterni boshqarish imkoniyatlarini belgilovchi operatsion muhitning bir qismi.
Operatsion muhit
Operatsion qobiq
Operatsion tizimlar haqida tushunchalar

Operatsion tizimlarning asosiy funksiyalari

Resurslar va ma’lumotlarni boshqarish
Foydalanuvchi bilan muloqat qilish
Masalalarni boshqarish
Xotira, qurilmalarni boshqarish
Ma’lumotlarni kiritish-chiqarish interfeysi
Buyruqli interfeys

Dasturiy ta’minotda operatsion tizimning o’rni

Operatsion tizimning tarkibiy qisimlari va funksiyalarining tarkibi:

• Jarayonlarni boshqarish
• Xotirani boshqarish
• Fayllarni boshqarish
• Tashqi qurilmalarni boshqarish
• Ma’lumotlarni himoyalash
• Ma’muriyat (Администрирование)
• Amaliy dasturlash interfeysi
• Foydalanuvchi interfeysi

Operatsion tizimlarning sinflanishi

• Bir foydalanuvchili va ko’p foydalanuvchili (bir vaqtning o’zida foydalanadigan foydalanuvchilar soni)
• Bir vazifali va ko’p vazifali (operatsion tizim boshqaruvida bir vatning o’zida bajariladigan topshiriqlar soni)
• Bir protsessorli va ko’p protsessorli (foydalanilayotgan dasturlar soni)
• 8-,16-, 32- yoki 64- razryadli (protsessorning razryadi)
• Buyruqli (testoviy) va obyektga yo’naltirilgan (grafik) – foydalanuvchi interfeysi turiga ko’ra
• Tarmoq va local (umumiy apparat va dasturiy resurslardan foydalanish)

Operatsion tizimlarning sinflanishi

Vazifasiga ko’ra:

• Shaxsiy kompyuter uchun;
• Katta EXMlar uchun;
• mikrokompyuterlar uchun;
• minikompyuterlar uchun;
• meynfreymlar uchun;
• Smart kartalar uchu

Tuzulishiga ko’ra:

• Monolit;
• Ko’p stahli;
• klient-server;
• mikroyadro

Operatsion tizimning maqsadi, tarkibi va funksiyalari

Ko’rsatilayotgan xizmatlar sababli qulay interfeys kompyuterga taqdim etish:

• Dasturiy ta’minot ishlab chiqish vositalari
• Dastur bajarilishini avtomatlashtirish
• Kiritish-chiqarish qurilmalariga kirish uchun yagona interfeys
• Fayllarga kirishni boshqarish
• Umumiy EHM ga va uning resurslariga kirishni boshqarish
• Xatolarni aniqlash va ularni qayta ishlash
• Resurslardan foydalanishni hisobga olish

OTning tasniflanishi

OT resurslarni boshqarish algoritmlari xossalariga ko‘ra quyidagicha tasniflanadi:

•bir masalali (MS-DOS, MSX);

•ko‘p masalali (Windows, Unix, OS/2).

Ko‘p foydalanuvchilik rejimini qo‘llab quvvatlash bo‘yicha:

•bir foydalanuvchilik (MS-DOS, Windows 3.x, OS/2 dastlabki versiyasi);

•ko‘p foydalanuvchilik (Unix, Windows, OS/2).

Operatsion tizimni aniqlash. Operatsion tizimning hisoblash tizimlarining dasturiy ta’minotidagi o’rni.

1974 yil PDP-7 kompyuteri uchun (UNICS) UNIX (Uniplexed Information and Computing Service), Ritchi (C) va Tompsonlarning maqolalarini nashr etilishi.

1981 yil PC (IBM), DOS (Seattle Computer Products)- MS DOS (B.Geyts).

1983 yil Apple, Apple bilan Lisa, Lisa bilan GUI (Dag Engelbart Stenford).

1985 yil- Windows, X Windows va Motif (UNIX uchun).

1991 yil-Linux (Linus Torvalds)

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!