O’quv ishlari prorektori 2021y prof. S. Soleev

5.Yuridik psixologiyaning metodologik asoslari
Atrofimizdagi butun borliq, ya’ni tabiat, odamlar, vaziyat, hodisa va imkoniyatlarning ongimizda faol tasvirlanishini "bilish" deb ataladi.
Ong bu faqat odamgagina taalluqli bo’lgan obyektiv dunyoni oliy shaklidagi tasviri va bu tavsir uyg’unlashgan psixik jarayonlar orqali amalga oshiriladi.
Odam ongi 2 ta xususiyatga ega:
biologik materiya substratiga ko’ra bosh miyaning funksiyasi;
ijtimoiy ongning ideal ravishda jamiyat tajribasi, ijtimoiy muhit bilan bog’liq bo’lgan funksiyasi.
Masalan, tafakkurimiz ong orqali ideal ravishda ongning mahsulini tashkil qilsa, psixik jarayonlar (sezgi, qabul qilish, tasavvur, fikrlash) material (biologik) xarakterda o’z faoliyatini olib boradi..
Bilish maxsus oliy shakldagi tasavvur hisoblanib, u bor narsalarning shaxsiy holatidagi chegaralaridan chiqib ketishi mumkin.

borliq borliq

hozirgi zamonni bulg’usi zamonni
idrok qilish hozirgi paytda kelgusi paytdagi idrok qilish
ongning tasviri ongning tasviri
borliqning borliqning

haqiqiyligi bo’lishi, mumkinligi

haqiqatdan ongda aks etishi ongda aks etishi ehtimol
Bilish tabiati uning imkoniyat, shart-sharoitlari, haqqoniyligini bilish nazariyasiga ta’luqli bo’lib u orqali o’rganiladi.
Ijtimoiy bilishning xususiyatlari shundan iboratki, odam har vaqt ham o’rganilayotgan obyektlarni ko’zdan kechira olishga, u bilan muloqotda bo’lish va tadqiqotlar o’tkazishga imkoniyat topa olmaydi. Chunki sodir bo’layotgan hodisalar o’zining ma’nosiga to’g’ri kelmasligi mumkin (masalan, yuridik psixologiya nuqtai nazaridan voqyea sodir bo’lgan joyda topilgan predmetlar haqiqiy hodisaga tegishli bo’lmasligi mumkin). Shuning uchun ham voqyea va hodisalarning haqqoniyligini aniqlab olishda katta va murakkab fikr yuritish kerak bo’ladi.
Yuridik psixologiyada doimo qonunbuzarlar, jinoiy ish va jinoyatchilar to’g’risida ma’lumotlar olinadi. Bu ma’lumotlarni topish, tahlil qilish va ularga baho berish bilish aspektining mazmunini tashkil qiladi (masalan, tergov ishlarini olib borish, jinoiy ishni fosh qilish, jinoyat sodir bo’lishi to’g’risida ogohlantirish ishlarida).