O’zbek I ton respubl I kas I ol I y va o’rta tal

Tashkiliy tuzilmalar turlari
Chiziqli tuzilma uning quyi boshqaruv bo’g’inlari yuqori bosqichdagi rahbarga bevosita
bo’ysunush bilan tavsiflanadi. Chiziqli tuzilmada har bir xodim bitta rahbarga bo’ysunadi va yuqori
tizim bilan faqat u orqali bog’langan bo’ladi. Chiziqli tuzilmaning ijobiy tomonlari uning oddiy,
ishonchli, kamxarjligadir. Har bir rahbar bugun mehnat jamoasi faoliyagi natijalari bo’yicha
javobg’ar. Bu strategik va joriy qarorlarni qabul qnlish huquqi markazlashishiga olib keladi.
Chiziqli tuzilmalarni hal etiluvchi masalalar doirasi keng bo’lmag’an, bu masalalar echilishi
oson bo’lgan hollarda qo’llash maqsadga muvofiqdir. Sof holda chiziqli boshqaruv juda kam,
asosan, brigada, bo’lim, shirkat, kichik korxonalarda qo’llaniladi.
Chiziqli tuzilmaning asosiy kamchiligi bo’lib, bo’g’inlar koordinatsiyasi puxta bo’lmasliga
hisoblanadi. Rahbar universal mutaxassis bo’lishi va unga bo’ysunuvchi barcha bo’g’inlar
faoliyatining hamma tomonini qamrab olishi lozim.
Funktsional tuzilma boshqaruv vazifalarining funktsional bo’g’inlar va rahbarlar o’rtasida
taqsimlanishiga asoslanadi. U boshqaruv murakkablashuvi va ixtisoslashuv rivojlanishi bilan
bog’liq holda vujudga kelgan. Funktsional tuzilmada boshqaruvchi ko’rsatmalar nisbatan malakali

---

---

bo’ladi, lekin yakka boshchilik tamoyiliga rioya qilinmaydi. Funktsional bo’g’inlar soni ortishi

bilan har bir bo’g’in mustaqil ravishda hal etuvchi masalalar doirasi torayib boradi. Muammoning
mohiyati har bir bo’g’in o’z masalasini birinchi navbatda hal qilishdan manfaatdor bo’lishida emas,
balki bitta ham bo’g’in bu masalani etarli darajada asoslangan holda va to’g’ri hal qila olmasligi,
echimlar maydalashib, to’liq bo’lmay qolishidadir. Bu boshqaruvni marakkablashtirib, uning
samaradorligini kamaytiradi.
Chiziqli tuzilmani tashkil etish va funktsional tuzilmaning kamchiliklari qo’shma,
biriktirilgan tuzilmalar - chiziqli-shtabli, chiziqli-funktsional va boshqa tuzilmalar vujudga
kelishiga sabab bo’ladi.
Chiziqli-shtabli tuzilmada chiziqli tuzilma asos qilib olinadi, lekin boshqaruvning quyi
bo’g’inga ega har bir bo’g’inida ayrim muhim muammolar bo’yicha shtablar tuziladi. Shtablar
malakali qarorlar tayyorlaydilar, lekin chiziqli tuzilma rahbari tasdiqlab, quyi darajaga yuboradi. U
shtab tavsiyalarini uyg’unlashtiradi, muvofiqlashtiradi va natijada boshqaruv sifati yaxshilanadi.
Lekin, vazifalar miqdori ko’p bo’lsa, chiziqli tuzilma rahbarining vazifasi ham ortadi, Shu
sababli, amaliyotda boshqa qo’shma tuzilmalar vujudga keldi. Ular orasida eng keng tarqalgani
chiziqli-funktsional tuzilmadir.
Chiziqli-funktsional strukturada, funktsional zvenolar quyi turgan bo’linmalarga o’zlari
buyruq bera oladilar, lekin ular kompetentsiyasiga taalluqli bo’lgan aniq belgalangan savollar
bo’yicha. Masalan, rejalashtirish - iqtisodiy bo’limi tsex boshlig’iga rejalashtirishni rivojlantirish
masalalari bo’yicha buyruq berish mumkin, Zavodning bosh buxgalteri esa tsexda hisob-kitob va
hisobotni yaxshilash bo’yicha va h.k. Chiziqli funktsional tuzilmaning ustunligi uning boshqaruv
tamoyillarini buyruq berishning yagonaligi tamoyili bilan uzviyligidadir. Lekin bu ustunlik
tuzilmasida aloqalarning murakkab turlari — loyiha bo’yicha boshqarish, matritsali struktura va
boshqalar mavjud.
Loyiha bo’yicha boshqarish ishlab chiqarish texnologiyasining o’zgarishi bilan bog’liq qayta
qurishlar va yangi texnologiyalar kiritilishi zarur bo’lgan korxona va tashkilotlarda ko’llaniladi.
Bunday qayta qurishni amalga oshirish uchun faqatgina shu loyihaga javob beruvchi boshqaruv
organi tuziladi. Boshqaruvning loyiha bo’yicha organi vaqtinchalik tashkilot hisoblanadi. Unga
yuklatilgan vazifalar amalga oshirilgandan so’ng u tugatiladi.