O‘zbek tilini sohada qo‘llanilishi

Topshiriq. “Internet olamida” matnni o’qing, ajratilgan so’zlarning ma’nolarini izohlang.

• Hozirda ijtimoiy tarmoqlar- internet juda rivojlanib ketdi. ularning poydevorini ulug’ bobomiz – “matematika otasi” al- Xorazmiy qo’yib ketganlarini bilasizmi? Bugun siz foydalanayotgan “Telegram”, “Instagram”, “Tvitter” (“Twitter”) kabi tarmoqlar juda mashhur. Shulardan biri “Feysbuk” (“ Facebook”) – ning dunyoga kelishi ham qiziq bo’lgan: bu tarmoq yaratuvchisi Mark Sukuberg dunyoning eng badavlat insonlarni ro’yxatidan turadi. Mark uni mashhur qilgan va unga milliard keltirgan dasturni talabalar yotoqxonasida yashab yurgan davrida, bir necha talaba do’stlari yordamida yaratadi. Bu dastur yaratilgunga qadar ko’pchilik Markning bunga qodirligiga va bu ishdan nimadir chiqishiga ishonmaydi. Bu dastur unga katta muvaffaqiyat olib kela boshlaganida Markka hasad qilib, ikki aka-uka talaba do’stlari uni dasturni o’g’irlashda ayblashadi.
• Mark Sukurberg shunday deydi: “ Bir necha dushman topmasdan besh yuz millionlab do’st topa olmaysiz”.

Internet (lotincha: inter-aro va let- tarmoq) katta (global) va kichik(lokal) kompyuter tarmoqlarinio’zaro bog’lovchi tizim.

• Telegram-
• Instagram
• Tvitter
• Feysbuk(Facebook)
• Dastur -

• Tilning leksik qatlamlari asosan 2 ta:
• 1. O‘z qatlam
• 2. O‘zlashma qatlam
• O‘z qatlam. Ma’lumki, o‘zbek, qozoq, qirg‘iz, turkman, uyg‘ur qoraqalpoq singari tillar o‘zaro qarindosh tillar bo‘lib, ular birligi turkiy tillar guruhini tashkil etadi. Tilimizda faol qo‘llanadigan oyoq, qo‘l, ikki, uch, ol, kel, yaxshi, men, sen singari so‘zlar ko‘pchilik turkiy tillar uchun ham faol so‘zlar hisoblanadi. Barcha turkiy tillar uchun umumiy iste’molda bo‘lgan bunday so‘zlar umumturkiy so‘zlar deyiladi. O‘zbek tili leksikasining katta qismini umumturkiy qatlamga mansub so‘zlar tashkil etadi.

2. O‘zlashma qatlam. Tilimizning lug‘at tarkibida boshqa xalqlar tilidan kirib kelgan so‘zlar ham mavjud. Bunday so‘zlar tilning lug‘at boyligidagi o‘zlashma qatlamni tashkil etadi. Ular quyidagi tillardan tarixning eng qadimgi bosqichlarida o‘zlashtirilgan:

• 2. O‘zlashma qatlam. Tilimizning lug‘at tarkibida boshqa xalqlar tilidan kirib kelgan so‘zlar ham mavjud. Bunday so‘zlar tilning lug‘at boyligidagi o‘zlashma qatlamni tashkil etadi. Ular quyidagi tillardan tarixning eng qadimgi bosqichlarida o‘zlashtirilgan:
• 1. Hind tildan o‘zlashgan so‘zlar: barcha, bibi, paysa, tovus, chaqmoq.
• 2. Xitoy tilidan o‘zlashgan so‘zlar: choy, lag‘mon, shiypon.
• 3. Qadimgi yunon tilidan: iqlim, marvarid, marmar, ark, billur.
• O‘zbek adabiy tili leksikasining o‘zlashma so‘zlar qatlami asosini keyingi tarixiy bosqichlar mobaynida yaqin munosabatda bo‘lgan fors-tojik, arab, rus va boshqa xorijiy tillardan o‘zlashgan so‘zlar tashkil etadi. Ular quyidagilar misolida ko‘zga tashlanadi:
• 1. Fors-tojik tilidan o‘zlashgan so‘zlar: osmon, oftob, bahor, baho, barg, daraxt, gul, xona, shamol, dasta, mehribon, agar, ham va boshqalar.

• Alisher Navoiy “Muhokamat-ul lug’atayn” asarining boshlanishi qismida o’zi va o’z ona tilisining kamsitilayotgannini ko’ra bila turib, quyidagicha yozadi:”So’z ahli xirmonining boshoqchisi va so’z qimmatbaho toshlari xazinasining poyloqchisi va nazm gulistoning sayroqi bulbuli, ya’ni Navoiy deb taxalluslangan Alisher arz qiladiki, so’z bir dur bo’lib,uning daryosi ko’ngildir. Ko’ngil shunday bir o’rin bo’lib, unda mayda va yirik ma’nolari to’plangandir”. Navoiy arab va fors tillarida ijod qilib shu tillarni ham hurmat qildi, ulardan ustalik bilan foydalandi. Hozirgi kunda sir emaski, aksariyat, kishilar milliy tilmizga e’tibor hamda sof adabiy tilda muloqot qilishmaydi.