O‘zbekiston milliy universiteti horijy filologiyasi fakulteti O‘zbek

.

lingvistik-funksional jihatdan: unlilar ham, undoshlar ham so‘z va morfema tarkibida «qurilish materiali» sifatida qatnashadi; shakllantirilgan fonetik so‘z yoki morfemalarning tovush qobig‘ini bir-biridan farqlaydi, shu orqali ularning ma’nolarini tafovutlash imkonini yaratadi. Unlilar bo‘g‘in hosil qiluvchi asosiy tovushdir, undosh fonemalar esa unli bilan birga qatnashadi, o‘zicha bo‘g‘in hosil qilmaydi (sonantlar bundan mustasno), unlining yolg‘iz o‘zi fonetik so‘zni yoki morfema qobig‘ini hosil qilishi mumkin.Undoshlarda esa bu xususiyat yo‘q.

Unli fonemalarning paradigmatik va sintagmatik tavsiflari

Unli fonemalarning paradigmatik tavsifi fonemalarning vokalizm sistemasi ichidagi strukturasidan (aloqa-munosabatlaridan) kelib chiqadi.Bunday tavsif ko‘pincha unli fonemalarning bir xil fonetik qurshovdagi funksional jihatlarini qiyoslashga asoslanadi.

Unli fonemalarning sintagmatik tavsifi fonemalarning nutq oqimidagi o‘rni, bo‘g‘in yoki morfema tarkibidagi taqsimoti,kuchli va kuchsiz pozitsiyalardagi holatlari(variantlanishi) bilan bog‘liq tavsifdir.Vokalizm sistemasidagi har bir fonema tavsifi ana shu ikki jihatdan kelib chiqib belgilanadi.