O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Darsanvalizasiya
– deb chastotasi 200-300 kGs va kuchlanishi bir necha 
o`ndan bir necha yuz kV bo’lgan, tok kuchi 10-15 mA bilan davolash usuliga 
aytiladi. Bu usulni 1822 yilda fransuz fiziologi J.Darsenval taklif qilgan. 
Veterianriyada bu usul uzoq vaqt bitmagan yaralarni, teri kasalliklarni va pereferik 
nervlarni davolashda ishlatiladi. 
Diatermiya - hayvon tanasining ichki qismlarini 1-1,5 A tok bilan (1-2 
MGs chastota va 100-150 V kuchlanish) isitish usuliga aytiladi. Veterinariyada 
diatermiya bronxopnivmaniyalarni, jigar kasalliklarini, jinsiy organlarni 
davolashda ishlatiladi. 

---

40 
UVCh
- terapiyada hayvon biror organi 40-50 MGs.li generator elektrodlari 
orasiga qo’yilib isitiladi. UVCh terapiya mastitni, frunkulni, gaymaritlarni 
davolash uchun ishlatiladi. 
Organizm uchun xavfli tok 100 mA (odamlar uchun) hayvonlar uchun 
ancha farq qiladi. Buzoqlar uchun 200-300- mA, qo’zilar uchun 150-200 mA,
cho’chqalar uchun 170-200 mA, qoramollar uchun 220 mA va 30
0
C da suv va 350 
mA - 10
0
C temperaturada. Qanday tok xavfli ekanligi to’g’risida biror qonuniyat 
mavjud emas. Hattoki 12 V ham odamni o’ldirishi mumkin, Bir fermada mollarni
avtomatik sug’aruvchi qurulmaga elektrodvigateldan bir fazaga tegishi tufayli 93 
mol halok bo’lgan. Hattoki 3-4 V kuchlanish sigirning sut berish mahsuldorligini 
kamaytirib yuboradi. Go’sht kombinatida 0,8-1,2 A tok va 220 V kuchlanish 
beriladi. Bunda u tok o’chirilgandan so’ng 5-minutgcha o’ziga kelmaydiadi
Qadim zamonlardan temir birikmasi (FeO. FerO
3
) boshqa temir jismlarni 
tortishi ma’lum bo’lgan. Erning ham magnit xossalari mavjudligi aniq bo’lgan va 
o’tkir uchga qo’yilgan magnit sterjen o’z-o’zidan meridian bo’ylab joylashishi 
aniqlangan. Bu kampas Xitoyda bundan 3000 yil ilgari kashf qilingan. Doimiy 
magnitlarni 1600 y Gilbert aniqlagan. Ularning ikkita qutbi, ya’ni temir 
buyumlarni katta kuch bilan tortuvchi chekka sohalari va ular orasida tortmaydigan 
neytral zonalar mavjuddir. Qutblarning biri doim shimolga, ikkinchisi esa janubga 
qaragan va shuning uchun shimoliy va janubiy qutblar deyiladi.
Turli ismli qutblar o’zaro tortishadi, bir xillari esa itarishadi. Xuddi 
zaryadlangan jismlar elektr maydoni orqali ta’sirlashgani kabi magnit jismlar ham 
bir biri bilan magnit maydoni orqali ta’sirlashadi. 
Magnit maydon materiyaning maxsus turi bo’lib, u orqali harakat-
lanayotgan zaryadlangan zarrachaga boshqa magnit momentga ega bo’lgan jism-
larning o’zaro ta’siri o’rganiladi. Tabiatda magnit zarrachalari yo’q. 
Magnitni qancha bo’lsak ham alohida S qutb va alohida N qutb olib
bo’lmaydi. XVIII asrda Daniyalik olim Ersted chaqmoq nazariyasini
o’rganishda, 
chaqmoq 
ta’sirida 
temir 
buyumlarning 
magnitlanishi
va kampasning magnitsizlanishini aniqladi. Bu esa magnit va elektr
hodisalar o’zaro bog`liq ekanligini ko’rsatadi. Ersted simdan tok oqayotganda 
uning atrofidagi magnit strelkasining yo’nalishi o’zgarishini aniqladi. Keyinchalik 
Fransuz olimi Amper tokli ikki o’tkazgichning o’zaro magnit ta’sirini aniqladi. 
Magnit maydonni grafik usulda tasvirlash uchun magnit kuch chiziqlari degan 
tushuncha kiritiladi.