O’zbekistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti fizika-matematika fakultеti fizika ta’lim yo’nalishi 181-guruh talabasi Matyoqubov Sarvarbekning lazer fizikasi fanidan “Lazer nurini modulyatsiya

Lazer radiatsiyasini modullashtirish. 
Lazer nurlanishining modulyatsiyasi – ma‟lum bir qonunga muvofiq
kosmosda hosil bo„lishi va vaqtning o„zida bir yoki bir nechta nurlanish
parametrlarining o„zgarishidir.
Modulyatsiya qilingan parametrning o„zgarish qonuni, odatda, uzatilgan
ma‟lumotlarga mos keladi. Axborotni lazer nurlanishiga kiritish turli yo„llar bilan
mumkin. Axborot signali bilan nurlanish intensivligini, chastotasini,fazasini va
polarizasyonunu modulyatsiya qilish mumkin. Amplitudali modulyatsiyadan eng
ko„p foydalanish – qurilishning soddaligi uchun mos qurilmalar. Modulyatorning
muhim parametrlaridan biri modulyatsiya chuqurligi, chiqish signali amplitude
qiymati bilan belgilanadi:
m = (E
max
– E
min
) / (E
max
+ E
min
)
Modulyatsiya qurilmalariga quyidagilar kiradi:
1.Modulatorlar – lazer nurlanishining bir yoki bir nechta parametrlarini vaqt ichida
ma‟lum bir qonunga muvofiq o„zgartirish uchun asboblar.
2.Deflektorlar – lazer nurining o„rnini o„z vaqtida o„zgartirish uchun asboblar.
3.Spatio – vaqtinchalik modulyatorlar – lazer nurlarining intensivligi, fazasi yoki
polirizatsiyasining fazoviy taqsimotini vaqt ichida o„zgartirish uchun asboblar.
1-rasm. Yarimo’tkazgichli lazer. p-n yarimo’tkazgichli diod. 

---

---

5
2.1.Lazerli nurlanish modulyatsiyasining fizik asoslari. 

Izchil optoelektronikning modulyatsiya qurilmalar elektr-optikal, magneto-
optik va fotoeffektda ishlatiladi.Elektro-optik ta‟siri tashqi elektr maydon ta‟sirida
bir moddaning optik anizatropi paydo bo„lishi bilan ifodalanadi.Natijada bu
dielektrik doimiy va modda o„zgarishi sinishi indeksiga ajraladi.
Elektro-optik effektlar ikki sinish hodisasi, ya‟ni uzatiladigan yorug„likning
ikki nurga bo„linishi bilan birga keladi.Bu nurlar, oddiy va tasodifiy deb
nomlangan, turli xil tezlik bilan sayohat va turli xil yo‟llar bilan polarize qilingan.
Agar kristallda ikkita o„zaro perpendikulyar X va Y yo‟nalishlarini ajratsak, keyin
ularning har biri bo„ylab yorug„likning sinishi indekslari har xil bo„lshi mumkin.
Bunday kristallar biaksiyal kristallar deyiladi.Kristallar bu yo‟nalishda sinish
indeksi bir xil bo‟lgan bir eksenli kristallar deyiladi.Bir o„qli kristallda yorug„lik Z
o„qi bo„ylab tarqalsa, yorug„lik tezligi qutblanish tabiatiga bog„liq bo„lmay
qoladi.Agar kristallga elektr maydoni qo„llanilsa, u holda sinish indekslarining
tengligi buziladi va kristall ikki eksenli bo„ladi.Z o„qi bo„ylab oddiy to‟lqinning
sinishi ko‟rsatkichi elektr maydon kuchiga qarab doimiy ravishda o„zgaradi:
n
0(E)
= n
0
+ r
0
E
Bu yerda r
0
- elektro – optik Pockels doimiysi, n
0
- maydon yo„qligidagi
sinish indeksi, E – elektr maydon kuchi.
Ushbu hodisa chiziqli elektro – optik effekti yoki Pockels effekti deb
ataladi.Tashqi maydon ta‟siri ostida, bir o„qli Kristal biaxial xossalarini oladi va
yorug„lik to„lqini ma‟lum masofani bosib o„tganda unda va favqulotda nurlar
o„rtasida fazalar farqi paydo bo„ladi:
D
u
= 2pn
3
r
n
El / l
Natijada, kirish va chiqish signallarining polarizatsiyasi boshqacha
bo„ladi.Elektronikada va optoelektronik Kerr ilovalarni topadi va unga ko„ra sinish
indeksi elektr maydon kuchining kvadratiga proporsionaldir:
n
0 (E)
= n
0
+ r
k
E
2
bu yerda r
k
– elektro-optik Kerr doimiysi. Kerr doimiysi l masofadagi optik
signaller orasidagi faza almashinuvi bilan tavsiflanadi va ifoda D
u
= 2pr dan E
2
l
gacha davom etadi.
Magnit optik effekti – bu magnit maydon ta‟sirida moddaning optik
xususiyatlarining o„zgarishi. Lineer polirizatsiyalangan to„lqin turli xil
polarizatsion ikki to„lqinning yig„indisi sifatida ifodalanishi mumkin. Magnit
maydonda bu ikki to„lqinning sinishi ko„rsatkichlari bir – biridan farq qiladi,

---

---

6
shunung uchun ma‟lum masofani bosib o„tgandan so„ng, l to„lqinlarning fazalar

farqi paydo bo„ladi.
Bu l to‟lqinlarning fazalar farqi quyidagi formula orqali topiladi:
D
ǒ
(n
1
– n
2
)
Sinish indeksining farqi induksiyaga proporsionaldir. Magnit maydon
orasida fotoeffektlar natijasida optik o„zgartirish hosil qilish uchun moddaning
xususiyatlari kerak bo„ladi. Bu Fotokramik ta‟sirida ta‟kidlash mumkin bo„lgan
o‟zgarishlar ya‟ni rangli yoki nur ta‟siri ostida moddaning oshkorolik
o„zgarishlarni bilib olamiz. “Pho –tokristallichesky” ta‟siri ya‟ni yorug„lik ta‟siri
ostida amorf materiallar kristallanish ta‟siri “photoconductivity” ta‟siri deb ham
nomlanadi.

---

---

7