O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

Psixologiya
 so’zining lug’aviy ma'nosi grekcha psyuxe - jon, ruh, logos - fan, 
ta'limot  degan  ma'noni  anglatadi. 
Psixologiya
  fan  sifatida  psixik  faktlar,  ularning 
qonuniyatlari va mexanizmlarini o’rganadi.  
Psixologiya  asosan  psixikani  keng  doirada  tadqiq  qiladi.  Shunga  ko’ra 
psixikaning  yuzga  keltiruvchi  asosiy  psixik  faoliyatlari  ko’rsatilgan.  Aynan  psixik 
faoliyatlar quyidagi jarayonlarni o’z ichiga oladi: 
- 
bilish faoliyatlari
: diqqat, nutq, faoliyat; 
- 
bilish jarayonlari
: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur; 
- 
shaxsning, hissiy
, irodaviy sohasi: - hissiyot, iroda; 
- 
shaxsning individual psixologik xususiyatlari
: temperament, xarakter, qobiliyat. 
 
Psixikaning 
paydo 
bo’lishining 
asosiy 
shakllari 
M.Gamezo 
va 
Domashenkolarning  "Atlas  po  psixologii"  nomli  qo’llanmasida  quyidagicha 
ifodalanadi:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
8 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Shunga muvofiq bir qator olimlar tomonidan psixikaga ta'riflar berilib, uning 
mazmun  mohiyati  ochib  berilgan.  Jumladan,  professor  M.G.Davletshin  fikricha, 
psixika 
deganda -  oliy darajadagi  materiyaning  (miyaning) xususiyati tushunilib, u 
ob'ektiv  borliqni  aks  ettirilishida  namoyon  bo’ladi,  sub'ekt  faoliyatini  ma'lum 
maqsad  asosida  yo’naltiradi  hamda  xulq-atvor  negizida  shakllanadi,  professor 
V.M.Karimova  fikricha 
psixika
  -  inson  ruhiyatining  shunday  holatiki,  u  tashqi 
olamni  (ichki  ruhiy  olamni)  ongli  tarzda  aks  ettirishimizni,  ya'ni  bilishimiz, 
anglashimizni ta'minlaydi.  
 
Psixika  bu  aks  ettirishdir.  Jonli  va  jonsiz  tabiatda  aks  ettirishning  o’ziga  xos 
usullari mavjud. Aks ettirish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-
 
Yo’nalganlik 
-
 
Temperament   
-
 
Xarakter  
-
 
Qobiliyat  
-
 
Qiziqish  
-
 
Kayfiyat   
-
 
Ishonuvchanlik  
-
 
Shubhalnuvchanlik 
-
 
Apatiya  
-
 
Tushkunlik   
-
 
va boshqalar   
-
 
Sezgi   
-
 
Idrok   
-
 
Xotira  
-
 
Xayol   
-
 
Tafakkur  
-
 
Nutq  
-
 
Diqqat  
Hissiy-irodaviy 
 
 
Psixikaning paydo bo’lishining asosiy  shakllari va ularning o’zaro 
bog’liqligi. 
Bilish  
Jarayonlar  
Shaxs xususiyatlari  
 Holatlar  
-
 
Iroda   
-
 
Hissiyot    
 
 
 
Psixikaning asosiy funktsiyalari  
Aks ettirish  
Hulq va faoliyat nazorati 
 

---

 
9 
 
Jonsiz  materiya  uchun  aks  ettirishning  mexanik,  kimyoviy  va  fizik  turlari 
xosdir. Masalan, ko’zguning aks ettirishi, suvdagi ta'sir va boshqalar. Jonli materiya 
uchun aks ettirishning fiziologik, psixik aks ettirish turlari xos bo’lib, ong va o’zini-
o’zi  anglash  uning  eng  yuqori  bosqichidir.  Psixik  aks  ettirish  quyidagi 
xususiyatlarga ega: 
1) 
ob'ektiv borliqni to’g’ri aks ettirish imkoniyatini beradi; 
2) 
shaxsning faoliyati davomida mukammallikka erishib boradi; 
3) 
doimo rivojlanib va takomillashib boradi. 
4) 
Shaxsning individualligi orqali namoyon bo’ladi.