O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim vazirligi Mehnat va Ijtimoiy Munosabatlar akademiyasi

2. O'zbekistonda inson huquqlari
O‘zbekistonning inson huquqlarini rivojlantirish, himoya etish va kafolatlash bo‘yicha xaqiqiy maqsadlarini bildiradi. Bugungi kunda, O‘zbekiston Respublikasi inson huquq va erkinliklari bo‘yicha 70 dan ortiq xalqaro huquqiy hujjatlarni ratifikatsiya qilgan. [2, 9b] O‘zbekiston Respublikasi inson huquq va erkinliklari bo‘yicha asosiy hujjatlarga qo‘shilishi bilan xalqaro huquqning asosiy umumiy e’tirof etilgan prinsiplari bosqichma-bosqich milliy huquqiy tizimga implementatsiya qilib borilmoqda. Ushbu inson huquqlari sohasida O‘zbekistonda quyidagi huquqlar ta’minlanib kelmoqda. Irqi, rangi, jinsi, tili, siyosiy yoki boshqa e’tiqodlari, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy holati, tug‘ilganligi yoki boshqa holati sababli hech qanday kamsitishsiz xalqaro shartnomalarga muvofiq barcha odamlar uchun kafolatlangan huquqlar qatoriga quyidagilar kiradi: - yashash, erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi - uyushmalar va yig‘ilishlar erkinligi, fikr bildirish - sog‘liqni saqlashning eng yuqori darajasiga erishish huquqi - o‘zboshimchalik bilan hibsga olish yoki qamoqqa olinish erkinligi - odil sudlov huquqi - adolatli va qulay mehnat sharoitlariga bo‘lgan huquq - oziq-ovqat, uy-joy va ijtimoiy himoya huquqi - ta’lim olish huquqi - qonunni teng himoya qilish huquqi - shaxsiy hayotga, oilaviy yoki shaxsiy yozishmalarga o‘zboshimchalik bilan aralashish erkinligi - qiynoq va shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazodan ozod bo‘lish - qullikdan ozodlik - fikr, vijdon va din erkinligi - ovoz berish va jamoat ishlarini yuritishda ishtirok etish huquqi - madaniy hayotda ishtirok etish huquqi. Bugungi kunda inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlarning uch turi mavjud: inson huquqlarini hurmat qilish, himoya qilish va bajarish: Inson huquqlarini hurmat qilish shunchaki odamlarni ushbu huquqlardan foydalanishni to‘xtatmaslikni anglatadi. Masalan, davlat ovoz berish huquqini yoki uyushish erkinligini majburan chiqarib yuborishdan va o‘zboshimchalik bilan cheklashdan saqlanishi kerak. Inson huquqlarini himoya qilish bu uchinchi shaxslar ularni amalga oshirishga xalaqit bermasligini ta’minlash uchun choralar ko‘rish demakdir. Masalan, ota-onalar va ish beruvchilar maktabga boradigan bolalarga xalaqit bermasligi uchun davlat ma’lumot olish imkoniyatini ta’minlashi kerak. Inson huquqlarining amalga oshirilishi bu huquqni amalga oshirish uchun bosqichma-bosqich choralar ko‘rilishini anglatadi. Ushbu majburiyat ba’zan uning bajarilishini engillashtirish va ta’minlash uchun majburiyatlarga bo‘linadi. Birinchisi, davlatning odamlarning o‘z ehtiyojlarini qondirish qobiliyatini kuchaytiradigan, masalan, tibbiy xizmat olish uchun sharoit yaratadigan tadbirlarda faol ishtirok etish majburiyatini anglatadi. Inson huquqlari borasida ya’na shuni ham alohida ta’ktdlash joizki shaxsi va jamoaviy inson huquqlari o‘rtasida tafovut mavjuddir. Ba’zida barchaning teng bahosi va qadr-qimmatiga faqat ma’lum bir guruh a’zosi sifatida shaxslarning huquqlarini tan olish va himoya qilish orqali erishish mumkin. Jamoa huquqlari yoki guruh huquqlari atamasi xalqlarning, shu jumladan etnik va diniy ozchiliklarning huquqlarini anglatadi va ma’lum bir shaxsning kimligi ma’lum bir etnik, madaniy yoki diniy jamoaga mansubligi bilan aniqlanadigan mahalliy xalqlar. Odatda inson huquqlari guruh sifatida birgalikda harakat qiladigan odamlar tomonidan samarali amalga oshiriladi. Ba’zi hollarda, inson huquqlari umumiy manfaatlar orqali himoya qilinadi, unga ko‘ra guruh va biron bir alohida shaxs da’vo qilish huquqiga ega emas. So‘ngi yillarda ko‘plab rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar qatorida O‘zbekiston ham inson huquqlari barqaror taraqqiyotini ta’minlash maqsadida dunyo hamjamiyati bilan bir qancha maqsadlarni o‘z oldiga qo‘ydi. Xususan, 2015 yil sentyabr oyida BMTga a’zo davlatlar 2030 yilgacha bo‘lgan davrda Barqaror rivojlanish maqsadlari to‘g‘risida kelishuvga erishdilar. 2030 yilga mo‘ljallangan kun tartibida inson huquqlari bo‘yicha xalqaro hujjatlar bilan mustahkamlangan bir qator muhim inson huquqlari majburiyatlari ko‘zda tutilgan. BMTga a’zo davlatlar inson huquqlari bilan bog‘liq huquqlarni barqaror tarzda rivojlantirish uchun quyidagi maqsadlarni belgila olindi: 1-maqsad: Qashshoqlik yo‘q 2-maqsad: Ochlikning minimal darajasi 3-maqsad: Yaxshi sog‘liq va farovonlik 4-maqsad: Sifatli ta’lim 5-maqsad: Gender tengligi 6-maqsad: Toza suv va sanitariya 7-maqsad: Imkoniyatli va toza energiya 8-maqsad: Munosib mehnat va iqtisodiy o‘sish 10-maqsad: Tengsizlikni kamaytiring 13-maqsad: Iqlimga qarshi kurash 15-maqsad: Qurilish 16-maqsad: Tinchlik va adolat, kuchli institutlar.