[42]
sodir bo‗ladigan turli xil jarayonlar, masalan, rekombinatsiya va reparasiya
jarayonlarida, DNK zanjirlarini kesishi va yaxlitligini tiklashi (ligaza, 14-rasm)
mumkin bo‗lgan fermentlarni o‗z ichiga oladi.
DNKni kesuvchi fermentlarga
nukleazalar deyiladi. DNK molekulasining uchlarida nukleotidlarni gidrolizlaydigan
nukleazalar ekzonukleazalar deb ataladi va endonukleazalar DNKni zanjir ichida
kesib tashlaydi. Molekulyar biologiya va genetik muhandislikda eng ko‗p
ishlatiladigan nukleazalar DNKni ma‘lum ketma-ketliklar
qismida kesuvchi
restriksion endonukleazalar ishlatiladi. Masalan, EcoRV fermenti – E. colidagi
ferment olti nukleotidli 5‘-GAT | ATC-3‘ ketma-ketligini taniydi va DNKni vertikal
holda ikki zanjir joyida kesadi. Tabiatda bu fermentlar bakteriyalarni bakteriofaglar
bilan zararlanishdan, bakterial hujayraga kiradigan
fagni kesish orqali himoya
qiladi. Bu holatlarda nukleazalar-restriksiya-modifikasiyalar tizimining asosiy qismi
sifatida ishtirok etadi. DNK-ligazalar DNK fragmentlarining uchlarini tikadi, ATF
energiyasidan
foydalangan holda, fosfodiefir bog‘larini katalizlaydi. Restriksion
nukleazalar va ligazalar klonlashda va finjerprintingda qo‗llaniladi.
Genetik rekombinatsiya
DNK ikkita zanjiri boshqa DNK segmentlari bilan ta‘sirlashmaydi,
inson
hujayralarida turli xil xromosomalar yadroda
fazoviy tuzilishi jihatdan qismlarga bo‗lingan
shaklda
joylashadi.
Turli
xromosomalar
o‗ratsidagi bunday
masofalar DNK ning irsiy
ma‘lumotni stabil saqlash xususiyatida katta
axamiyatga egadir.
Rekombinasiya jarayonida
fermentlar yordamida DNK ning ikki zanjiri
uziladi, va o‗sha joylarida ma‘lum
qismlari
o‗zaro almashinadi, keyinchalik spirallar ketma-
ketligi yana tiklanadi, shuning uchun gomologik
bo‗lmagan xromosomalar o‗rtasida bunday
almashinuvlar irsiy ma‘lumot buzilishiga olib keladi (12-rasm).
Dostları ilə paylaş: 
