O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
51 5.1-jadval Oligopoliyaning turli modellari tavsifi Model nomi Asosiy jihatlari Kurno modeli 1838 yil kelishuvsiz, 1. Bozorda bir turdagi va nomdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi kam sonli (2-7 nafar) firma ishtirok etadi. 2. Bozorga kirish va undan chiqish mavjud emas. 3. Firmalar bozorda hukmron. 4. Firmalar o‘z foydasini maksimallashtiradi va kooperasiyasiz harakat qiladilar. 5. Har bir firma ishlab chiqarish xamini qolgan firmalarni e‘tiborga olgan holda belgilaydi. 6. Firmalarning xaraat funksiyasi qolgan ishtirokchilar uchun ma‘lum. 7. Talab funksiyasi narxga bog‘liq kamyuvchi funksiya hisoblanadi. 8. Tovarning narxi tarmoq bozorida muvozanat narxi bo‘lib hisoblanadi Bertran modeli 1883 kelishuvsi, narxga bog‘liq 1. Bozorda bir turdagi va nomdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi kam sonli (2-7 nafar) firma ishtirok etadi. 4. Firmalar kooperasiyasiz harakat qiladilar. 3. Firmalarning limit xarajatlari bir xil va doimiy. 4. Talab funksiyasi chiziqli. 5. Firmlar narxni bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda bir vaqtning o‘zida belgilaydilar. 6. Narx belgilangaya firmalar mahsulotga bo‘lgan talab hajmiga teng bo‘lgan mahsulot ishlab chiqaradilar. 7. Agarda mahsulotlarning narxlari turlicha bo‘lsa, xaridorlar eng arzon xisoblangan mahsulotlarni xarid qiladilar. 8. Agarda mahsulotlarning narxi teng bo‘lsa, xaridorlar ularni tng miqdorda xarid qiladilar. 8. Model statik bo‘lib, barcha vaziyatlar muayyan vaqt momentida olib qaraladi. 9. Firmalar mahsulot xajmini osonlik bilan o‘zgartira oladilar, ammo narxni o‘zgartirish juda qiyin yoki imkoni yo‘q. Model Edjvort 1897 yil, kelishuvsiz, narxga bog‘liq 1. Bertran modeliga o‘xshash. 2. Har bir firmaning ishlab chiqarish hajmi cheklangan bo‘lib, limit xarajatlarga teng narxda umumiy talabning yarmiga teng. 3. Uzluksiz funksiyadan iborat. 4. Agarda firmalardan biri yuqori narx belgilasa ham xaridorlarning bir qismi uning mahsulotini xarid qiladi. Shtakelberg modeli 1934 kelishuvsiz, xajmga bog‘liq 1. Firmlar shartli ravishda bir turdagi mahsulot ishlab chiqaradi; 2. Bozorda yetakchi ishlab chiqaruvchi bo‘lib, qolgan barcha firmalar o‘z foydasini maksimallashtirishga imkon beradigan mahsulot hajmini ana shu yetakchi firma belgilab beradi; 3. Yetakchi firma bozorga taalluqli bo‘lgan barcha axborot, firmalarning faoliyati to‘g‘risida to‘liq ma‘lumotga ega deb qaraladi. bunda yetakchi ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirishiga qolgan firmalarning javob reaksiyasidan unumli foydalanadi; 4. Boshqa firmalarning umumiy ishlab chiqargan mahsulotlari hajmi o‘zgarmasdan qoladi 5. Mahsulotga bo‘lgan talab funksiyasi narxga chiziqli. Beyn modeli 1956 yil, kirish to‘siqlari 1. Firmalarning uzoq muddatli davrda tarmoqdagi yetakchi firmaning yangi firmalarga taqqoslaganda diskont ko‘rinishda foyda olishini ko‘zda tutiladi 2. Yetakchi firmaning foydasi bugungi mablag‘larning kelgusi 52 mablag‘larga diskont bog‘liqligi, xo‘jalik riskining darajasiga bog‘liq bo‘ladi. 3. Tarmoqqa raqiblar kirib kelish ehtimoli yuqori bo‘lsada, firma uchun bugungi kunda olingan foyda muhimroq. Forxaymer modeli 1930 yil, bitimga asoslangan 1. tarmoqda yetakchi va autsayder firmalar mavud. 2. yetakchi firma bozorning muayyan ulushini egallashga harakat qiladi. 3. yetakchi firmaning xarajatlari autsayder firmalarnikidan kam. 4. autsayder firmalar soni cheklangan. 5. autsayder firmalar teng ulushlarda mahsulo ishlab chiqaradilar va yetakchi firma narxiga moslashadi. 6. firma imeyet informasiyu o sprose na produksiyu i predlojeniyax firm- konkurentov. 7. strategiya povedeniya yetakchi firmaning strategiyasi: monopoliya; narx belgilash bo‘yicha yetakchi va raqobat yo‘nalishini saqlab qoladi. xarajatlar miqdori yetakchi firmanining xarajatlariga teng yoki yaqin bo‘lgan firmalar qo‘shimcha daromad olish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘zbekiston sharoitida iqtisodiyotning xom ashyo, qora va rangli metallurgiya, kimyo, va mashinasozlik sanoat yaqqol oligopolistik tusga ega. sanoatning yirik kimyo (mineral o‘g‘itlar sun‘iy tola), mashinasozlik (yengil avtomobillar va qishloq xo‘jaligi mashina–agregatlari) to‘liq oligopollashgan tarmoqlardan hisoblanadi. Bu yirik korxonalar mamlakatimiz iqtisodiyotining yetakchi ishlab chiqaruvchilari hisoblanishadi. Umumiy holda sanoatning 78% oligopollashgan bugungi kunda ham mamlakatimiz metallurgiya sanoatining 88%, mashinasozlikning 100%, kimyo sanoatining 100% oligopollashgan hisoblanadi. Taqqoslaydigan bo‘lsak, Buyuk Britaniyada moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining 60% kichik biznes ulushiga to‘g‘ri keladi. shu bois ham mamlakatimiz iqtisodiyotida oligopol firmalarning iqtisodiy samaradorligini oshirish, sanoat sohasiga kichik biznesni keng jalb qilish ustuvor vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|