O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

11.1.1-rasm. Differensiallashuv natijasida bir turdagi tovar narxning 
tabaqalashuvi 
Talab egri chizig‘ining teskari og‘ishi monopolistik raqobat sharoitida 
tovarlarning kam ishlab chiqarilayotganligidan dalolat beradi. Agarda erkin 
raqobat sharoitida 
p
e.r
narxda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini 
Q
e.r
monopolistik raqobat sharoitida 
p
m
narxda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini Q
m
deb olsak, yuqori narxlarda kam miqdorda tovar ishlab chiqarish monopolistik 
raqobat sharoitida erkin raqobat sharoitiga nisbatan kam samara beradi, ya‘ni 
R=MS
, monopolistik raqobat sharoitida esa 
R>MS
munosabatlar o‘rinli bo‘ladi 
(11.1.1-rasm). 
P 

 

 
 
 
AS 
 
 
P
m
 =AC
 
 

D 

 
MR 
 
m
q
Q
11.1.2-rasm. Differensiallashuv natijasida bozordagi muvozanat holati 

---

169 
Ushbu rasmda 
r
m
> min AC
, erkin raqobat sharoitida bu 
R=AS
bo‘ladi. 
Bundan monopolistik raqobat sharoitida ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq 
foydalanish imkoniyati cheklanganligi haqida xulosa qilishimiz mumkin. 
Aynan mana shu ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari diffeyernsiallashuv 
samarasidir. 11.1.2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, talab chizig‘i qanchalik egri bo‘lsa, 
ishlab chiqarish hajmi shunchalik chapga siljiydi va 
AS
nuqtada eng quyi darajaga 
yetadi(
Q
e.r
 
va
 Q
m
)
90
. 
Iqtisodiy farovonlik nuqtai nazaridan differensiallashuv qanchalik yuqori 
bo‘lsa, iste‘molchilarning cheksiz va xilma-xil ehtiyojlari shunchalik yuqoriroq 
qondirilishiga erishiladi. 
Differensiallashuv sharoitida narxning asosiy raqobatlashuv vositasi sifatidagi 
ahamiyati pasayib, sifat, assortiment, qadoqlash raqobat vositasiga aylanadi. 
Monopolistik raqobat, monopoliya va oligopoliya bozordagi muayyan vaqt 
oralig‘idagi holat bo‘lib, kelgusida o‘z-o‘zidan o‘zgarib turadi. 
Oligopolistik raqobat sharoitida bozorning vertikal differensiasiyalashuvi 
tahlili ham ikki bosqichli o‘yinlar nazariyasi modeliga asoslanadi. Birinchi 
bosqichda iste‘molchilar masulotning sifatiga asosiy e‘tibor qaratadi deb faraz 
qilamiz. bunda ham duopoliya sharoiti ko‘rib chiqiladi. Korxonalar o‘z 
mahsulotlarining 
[ ̅] , -
sifat darajasini va ushbu sifat darajasiga 
erishish uchun ma‘lum 
FC(q)
xarajatlarni amalga oshirishlari lozim. Iste‘molchilar 
nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilayotgan vaqt oralig‘ida mahsulotlar o‘rinbosar 
hisoblanadi va taklif qilinayotgan mahsulotlardan bittadan ortiq bo‘lmagan 
birligini xarid qiladi. 
Ikkinchi bosqichda korxonalar o‘zaro narx diskriminasiyasini qo‘llaydilar va 
birinchi bosqichda aniqlangan sifat darajasi 
( 
)
bir vaqtning o‘zida 
ushbu tovarlarga mos ravishda 
p
1
, p
2 
narxlarning belgilanishini ta‘minlaydi. 
Korxonalar 
tomonidan 
qo‘llanilgan 
strategiyalar 
natijasida 
iste‘molchilarning reaksiyasi iste‘molchilar farovonligi yoki ortiqcha mahsulot 
birligi sifatida namoyon bo‘ladi. Ya‘ni: 
( 
) *
+ [ ̅] , -
Bunda t iste‘molchilarning ―sifatga moyilligi‖ni aks ettiruvchi parametr 
bo‘lib, mahsulot sifati oshishi bilan iste‘molchilarning masulotni xarid qilish 
qobiliyatini ifodalaydi. 
Iste‘molchilarning korxonalar strategiyasiga narx va mahsulot sifati 
yo‘nalishidagi ushbu javob reaksiyasi iste‘molchilarning o‘z-o‘zidan 
segmentlanishini, korxonalar daromadi va bozor ulushi oddiy usulda aniqlanishi 
mumkinligini bildiradi. Korxonalarning maqsadi foydani maksimallashtirish 
bo‘lib, bunga ko‘rib chiqilayotgan davrda mahsulotlarni sotish orqali erishiladi deb 
hisoblanadi. 
90
Пиндайк Р., Рабинфельд Д.Микроэкономика. / Пер. с англ. — СПб.: Питер, 2002. — 608 с. 

---

170 
 
CS
1

 
 


 

 

 


 
 
0
t
0
̅