O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat istituti huzuridagi bog’ot yengil sanoat texnikumi

Yong‘in vaqtida odamlarni va moddiy boyliklarni
yong‘in zonasidan evakuatsiya qilish eng muhim
vazifalardan hisoblanadi


Evakuatsiya vaqtining ruxsat etilgan miqdori haroratni inson uchun xavfli kritik miqdoriga (600) yetishi, havo tarkibida kislorod miqdorini kamayishi, xonani tutun bosib, ko‘rinish darajasini susayishi va zaharli moddalarini hosil bo‘lish vaqti orqali belgilanadi




Zarur evakuatsiya vaqtida odamlarni harakatlanish tezligi - 16 m/min., zinadan pastga harakatlanish tezligi - 10 m/min., yuqoriga harakatlanishi - 8m/min. atrofida bo‘ladi. I va II darajadagi yong‘inga chidamlilikdagi binolardan evakuatsiya qilish vaqti - 6 minut, III va IV darajadagi binolardan - 4 minut, V darajadagi binolardan - 3 minut qilib qabul qilinadi. Bolalar muassasalari uchun bu vaqt 20% kam qilib belgilanadi.


20-Mavzu nomi:Yong’inda odamlar va moddiy boyliklarni evakuatsiya qilish

REJA:
1.Yong‘inni aniqlash va o‘chirishning avtomat vositalarI
2. Evakuatsiya yo‘llari va chiqish yo‘lkalarini hisoblash

Yong‘inni aniqlashning avtomat vositalari (YoAAV) va yong‘in-ni o‘chirishning avtomat vositalari (YoO‘AV), agar yong‘in tashki-lotning barcha ishlariga ta’sir etishi hamda katta moddiy zarar kelti-rishi mumkin bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Bunday obyektlarga energetik qurilmalar, markaziy gaz stansiyalari, yengil yonuvchi va yonuvchi suyuqliklar stansiyalari, xomashyo omborlari

3
hamda yoqilg‘i materiallarini solishtirma sarfi 100 kg/m dan ortiq bo‘lgan binolar kiradi.
YoO‘AV lari yong‘in joyini aniqlash va trevoga sig- nalini berish hamda yong‘inni o‘chirish qurilmasini ishga tu- shirish moslamala-ridan iborat bo‘ladi. Bu qurilmaning ish- lash tamoyili qo‘riqlanadigan obyekt muhitidagi noelektrik- fizik miqdorlarni elektrik signallarga aylantirib berishga asoslangan. Yong‘in sodir bo‘lgan taqdirda avtomat yong‘in xabar beruvchi qurilmasida elektrik signal hosil bo‘ladi va bu signal sim orqali qabul qilish stansiyasiga uzatiladi.
Yong‘inni avtomat o‘chirish qurilmalari foydala- niladigan o‘t o‘chirish moddalarining turiga bog‘liq holda suv bilan o‘chiruvchi, suv-ko‘pikli, havo-ko‘pikli, gazli (uglerod ikki oksidi, azot va yonmaydigan gazlar), kukunli va kombinatsiyalashgan turlarga bo‘linadi. Bu qurilmalar harakatga kelish vaqtiga qarab esa quyidagilarga bo‘linadi: o‘ta tez harakatga keluvchi (harakatga kelish vaqti 1 sek.dan ortiq emas), tez harakatga keluvchi (kam inersiyali, harakatga kelish vaqti 30 sek), o‘rta inersiyali (harakatga kelish vaqti 31-50 sek), inersiyali (harakatga kelish vaqti 60 sekdan yuqori). Ular ish vaqtining davomiyligiga bog‘liq holda qisqa vaqt ta’sir etuvchi (15 min.gacha), o‘rta davomiylikda (15-30 min.) va uzoq vaqt ishlovchi (30 min. dan ortiq) turlarga bo‘linadi.

Yong‘inni o‘chirishni tashkillashtirish

Yong‘inni o‘chirishni tashkil etish yong‘inni o‘chiruvchi vosi- talarning mavjudligiga, ko‘ngilli o‘t o‘chirish drujinachilari va yong‘in-qorovul muhofazasini tashkil etilganlik darajasiga, otryadlar o‘rtasida ishni qanday tashkil etilganligiga bog‘liq bo‘ladi.
Agar yong‘inni o‘chirishda М-800А motopompasidan foy- dalanilsa, harbiy hisob («boevoy ratchet») to‘rt kishidan, ya’ni otryad boshlig‘i, motorchi va ikki o‘t o‘chiruvchidan iborat bo‘ladi. М-1200 motopompasi ishlatilganda esa otryad olti kishidan: boshliq, motorchi va to‘rt' o‘t o‘chiruvchidan iborat bo‘ladi. O‘t o‘chirish vaqtida harbiy hisob quyidagi 5 otryadga bo'linadi:

1. 
   Qidirish, tekshirish otryadi - yonadigan obyektni tekshirib, yong‘inni o‘chirish ishlarini hamda odamlarni, mollarni va moddiy boyliklarni qutqarish ishlarini bajarish ketma-ketligini belgilaydi.
   
2. 
   Yong‘inni o‘chirish otryadi - avtosisterna, motopompa va nasos bilan qurollangan harbiy hisobdan tashkil topadi. Yong‘inni o‘chirish va odamlarni qutqarish ishlarini bajaradi.
   
3. 
   Suv bilan ta’minlash otryadi - yong‘in nasosi, motopompa va boshqa o‘t o‘chiruvchi texnikalarni uzluksiz suv bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi.
   

Himoyalash otryadi - yonadigan obyekt yonidagi boshqa

4. 
   obyektlarga young‘in o‘tmasligining oldini oladi, ya’ni yong‘inning tarqalishiga qarshi kurashadi.
   
5. 
   Qo‘riqlash otryadi - moddiy boyliklarni qo‘riqlaydi hamda o‘t o‘chirish otryadiga yong‘indan qutqarilgan boyliklar va chorva mollarini xavfsiz joyga evakuatsiya qilishda yordamlashadi.
   

Evakuatsiya yo‘llari va chiqish yo‘lkalarini hisoblash
Yong‘in vaqtida odamlarni va moddiy boyliklarni yong‘in zonasidan evakuatsiya qilish eng muhim vazifalardan hisoblanadi.
Evakuatsiya vaqtining ruxsat etilgan miqdori haroratni inson uchun xavfli kritik miqdoriga (600) yetishi, havo tarkibida kislorod miqdorini kamayishi, xonani tutun bosib, ko‘rinish darajasini susayishi va zaharli moddalarini hosil bo‘lish vaqti orqali belgilanadi. Zarur evakuatsiya vaqtida odamlarni harakatlanish tezligi - 16 m/min., zinadan pastga harakatlanish tezligi - 10 m/min., yuqoriga harakatlanishi - 8m/min. atrofida bo‘ladi. I va II darajadagi yong‘inga chidamlilikdagi binolardan evakuatsiya qilish vaqti - 6 minut, III va IV darajadagi binolardan - 4 minut, V darajadagi binolardan - 3 minut qilib qabul qilinadi. Bolalar muassasalari uchun bu vaqt 20% kam qilib belgilanadi.
Evakuatsiya uchastkasining ruxsat etilgan uzunligi quyidagicha aniqlaniladi:
Lh = V Т, m.
Uchastkada odamlarni joylashish zichligi:
D = N/S, odam/m²,
bu yerda, N - uchastka maydonidagi odamlar soni; odamlarni gorizontal proeksiya bo‘yicha egallashi mumkin bo‘lgan maydon hisobida - 0,1...0,125 m ;
S - maydon yo‘lining yuzasi, m .
Odamlar oqimining bo‘ylama zichligi: kattalar uchun - 10-12 odam/m ; maktab bolalari uchun - 20-25 odam/m atrofida
qabul qilinishi mumkin.
Evakuatsiya maydonining talab etiladigan eni: B=N/LD,m
Evakuatsiya maydonidagi chiqish yo‘laklari soni:
P_ey = 0,6 N/100B.
Chiqish yo‘laklari kamida 2 ta qilib qabul qilinadi. Ishlab chiqarishni yong‘in xavfliligi bo‘yicha kategoriyasiga, binoni yong‘inga chidamlilik darajasiga va necha qavatli ekanligiga bog‘liq holda evakuatsiya chiqish yo‘laklari bilan ish joyi orasidagi masofa 50 metrdan 100 metrgacha bo‘lishi mumkin. Evakuatsiya eshiklarining eni - 0,8...2,4 m, yo‘llar

• 
  1,15...2.4 m, zallar - 1,4 m dan kam bo‘lmasligi lozim.
  

Yo‘llarni o‘tkazish qobiliyati deb yo‘l enining ko‘ndalang kesimi bo‘yicha vaqt birligida o‘tadigan odamlar soniga aytiladi va и quyidagicha aniqlaniladi:
Q = DVB.
Eni 1,5 m bo‘lgan eshiklar va zinapoyalarning solishtirma o‘tkazuvchanlik qobiliyati 50 od am/m min., eni
1,5...2,4 m bo‘lganda - 60 odam/m min. ga teng bo‘ladi.