Iqtisodiy o’sish, to’liq bandlilik, real YAIM, talab va taqsimot omillari,
intensiv iqtisodiy o’sish, iqtisodiy o’sishning keynscha va neokllasik modellari,
Domar modeli, R. Xarrod modeli
Asosiy savollar
1. Iqtisodiy o’sish tushunchasi va o’lchanishi.
2. Iqtisodiy o’sishning omillari va tiplari.
3. Iqtisodiy o’sishning keynscha modellarining umumiy tavsifi.
E. Domar modeli.
4. Iqtisodiy o’sishning R. Xarrod modeli.
1. Iqtisodiy o’sish tushunchasi va o’lchanishi
Iqtisodiy o’sish to’liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potensial ishlab
chiqarish darajasini uzoq muddatli ko’payishi tendensiyasini anglatadi.
Iqtisodiy o’sish jami taklifning o’sishini
yoki boshqacha aytganimizda,
haqiqiy va potensial YAIM hajmining oshishini bildiradi. Iqtisodiy o’sish nafaqat
mamlakat real daromadlarining o’sishi, shuningdek, jon boshiga to’g’ri keladigan
real daromadlarning o’sishini ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy o’sish ikki
xil usul bilan o’lchanadi.
Birinchi usulda iqtisodiy o’sish real YAIM ni o’tgan davrga nisbatan
o’zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning
umumiqtisodiy imkoniyatlari
dinamkasini aniqlash uchun ishlatiladi.
Ikkinchi usulda iqtisodiy o’sish aholi jon boshiga to’g’ri keladigan real
YAIM ning o’tgan davrga nisbatan o’zgarishi sifatida aniqlanadi.
Iqtisodiy o’sish nazariyasi va modellarida YAIM o’rniga SIM, YAMD,
SMD ko’rsatkichlaridan ham foydalanilishi mumkin.
Iqtisodiy nazariyada
iqtisodiy o’sish daromadlarni qanday nisbatlarda iste’mol va investitsiyalarga
bo’linishiga bog’liq deb qaraladi.
Iqtisodiy o’sish real kattaliklarda, qiyosiy baholarda o’lchanadi..
2. Iqtisodiy o’sishga omillari va tiplari
Real ishlab chiqarish hajmlarining uzoq muddatli o’sishi sur’atlarini,
ko’lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi
hodisa va jarayonlar
iqtisodiy o’sish omillari deyiladi.
Iqtisodiy o’sish omillari ikki guruhga ajratiladi.
Birinchi guruh omillari ihtisodiy o’sishni fizik (ashyoviy) jihatdan
ta’minlaydi. Bu guruhga ishlab chiqarish omillari kiritiladi:
tabiiy resurslar soni va sifati;
mehnat resurslari soni va
sifati;
asosiy kapital
hajmi;
texnologiyalar
va ishlab chiqarishni tashkil etish;
jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
Ikkinchi guruhga omillari jamiyatdagi iqtisodiy o’sish
potensialini yuzaga
chiqarish imkonini beruvchi omillar – talab va taqsimot omillari bilvosita omillar)
kiritiladi:
bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
iqtisodiyotdagi soliq muhiti;
kredit-bank tizimi samaradorligi;
iste’mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o’sishi;
eksport hajmining o’sishi;
iqtisodiyotda
ishlab
chiqarish
resurslarini
qayta
taqsimlash
imkoniyatlari;
daromadlarni taqsimlashning shakllangan tizimi.
Agar o’sish qo’shimcha resurslarni jalb etish hisobiga ta’minlansa va
jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o’rtacha samaradorligi
darajasini oshirmasa ekstensiv iqtisodiy deb ataladi.
YAIMning o’sishi iqtisodiyotda band bo’lganlar sonidan yuqori sur’atga ega
bo’lsa intensiv ihtisodiy o’sish ro’y beradi.
“Iqtisodiy o’sishning intensiv tipi ishlab
chiqarish samaradorligining
oshishiga bog’liq. U foydalanilayotgan resurs birligiga to’g’ri keladigan mahsulot
ishlab chiqarishni ko’paytirishni, ishlab chiqarishning texnik xususiyatlarini
yaxshilashni ko’zda tutadi.
Iqtisodiy o’sishning bu ikki tipi sof holda ro’y bermaydi. Iqtisodiy o’sish uni
ta’minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga qarab ko’proq
ekstensiv, yoki ko’proq intensiv bo’lishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: