O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot fanidan ma’ruzalar matni toshkent – 2013

Talab xajmining o‘zgarishi – tahlil qilinayotgan tovarning boshqa
parametrlari o‘zgarmagan xolatida, hajmining o‘zgarishidir.


Talabning o‘zgarishi - bir yoki bir necha narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar
o‘zgarishi natijasida talabning o‘zgarishi. 
Talabning narxga bog‘liq bo‘lmagan muhim omillariga quyidagilarni
kiritish mumkin: 
1. Iste’molchilarning xohish va istaklari;
2. Iste’molchilarning daromadlari; 
3. Iste’molchilarning soni;
4. Boshqa tovarlarga bo‘lgan narxlar; 
5. Yaqin kelajakdagi iqtisodiy o‘zgarishlar.
Bularga mos ravishda tovarni ham shartli ravishda quyidagilarga ajratish 
mumkin:
1.

Neytral tovarlar – asosiy tovarga nisbatan kam darajada ta’sir

ko‘rsatuvchi tovarlar. Masalan choy. 
2.
O‘rnini bosuvchi tovarlar – asosiy tovarga raqobatbardosh bo‘lgan

tovarlar. Masalan: kofe o‘rniga choy.

3.

To‘ldiruvchi xarakterdagi tovarlar – asosiy tovarni to‘ldiruvchi

tovarlar. Masalan: choy va kofeni to‘ldiruvchi shakar.
Insonlarning xaridiga ta’sir etuvchi omillarga qarab, bozor talabini
quyidagilarga ajratish mumkin: 
-
funksional talab, tovarning iste’molchilik sifatlarini taqozo etuvchi 

talab
-

nofunksional talab, iste’molchilik xarakteristikalaridan tashqari, 

boshqa omillarni ham taqozo etuvchi talab.

---

Ommaviy iste’mol samarasi deganda, tovarga bo‘lgan individual talabning
oshib borishi natijasida unga bo‘lgan bozor talabi kengayib borishi tushuniladi. 
Ommaviy iste’mol insonlarni zamondan ortda qolmaslikka ijtimoiy doiraga mos
kelishga intilishini ko‘rsatadi.


Snob samarasi ommaviy iste’mol qilinayotgan tovarga individual talabning
qisqarishi tushuniladi. Bu samara iste’molchilarni ommadan ajralib turishga 
xarakat qilishida, individuallikka intilishida ko‘zga tashlanadi. Kamyob san’at
asarlari, qimmatbaho sport mashinalari va zamonaviy kiyim-kechaklar snob 
tovarlari deyiladi. Ularni xarid qilish, yagona birlikdagi tovarlarga egalik qilish,
individuallikka intilish hisoblanadi.