O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

Munosabat va til.
 
Munosabatning uzaro birlikda xaakat kilish va 
faoliyat kursatish jarayonida odamlarni birlashtiradigan umumiy 
narsa ishlabchikarish tarzida tushunilishi ana shu umumiy narsa 
avvalo munosabat vositasi sifatidagi tildan iborat ekanligini bildiradi. 
Til 
munosabatga 
kirishuvchilar 
urtasida 
aloka 
boglanishini 
ta'minlaydi. Negaki, uni bu maksad uchun tanlangan suzlar 
moxiyatiga kura kodlashtirilgan xolda axborotni ma'lum kilayotgan 
kishi xam, bu moxiyatni kodini ochgan, ya'ni uning ma'nosini oshkor 
etgan va ana shu axborot asosida uz xulk-atvorini uzgartirgan xolda 
buaxborotni kabul kilayotgan kishi xam tushunadi. 
Axborotni boshka kishiga yullayotgan kishi (kommunikator) va 
uni kabul kilayotgan kishi (resipiyent) munosabat va birgalikdagi 
faoliyat maksadlariga erishish uchun moxiyatlarni kodlashtirish va 
kodini ochishning bitta yagonasistemasidan foydalanishlari, ya'ni 
"bitta tilda" suzlashishlari kerak. Agar kommunikator va resipiyent 
kodlashtirishning turli xil sistemalarini kullaydigan bulsalar, bu xolda 
ular uzaro xamjixatlikka va birgalikda faoliyat borasidamuvaffakiyatga 
erisha olmaydilar. Vaviloniya minorasi kurilayotgan paytida 

---

200 
kuruvchilar kutilmaganda "aralash-kurashlash tilda" gaplasha 
boshlaganliklari okibatida uning agdarilib tushganligi xakida Injilda 
keltirilgan afsona kodlashtirish va kodlarni ochish jarayonlarini bir-
birig boglash chogida uzaro birgalikda xarakat kilinmasligini aks 
ettiradi. Negaki, turli xil tillarda suzlashadigan kishilar bir-birlari bilan 
murosaga kela olmaydilar, bu esa birgalikdagi xarakatning amalga 
oshirilishini amri maxol kilib kuyadi. Kullaniladigan belgilar (suzlar, 
imo-ishoralar,iyerogliflar 
va 
xokazolar) 
zamiridagi 
moxiyat 
munosabatda 
ishtirok 
etayotgan 
shaxslarga 
tanish 
bulgan 
takdirdagina axborot ayriboshlash mumkin buladi. 
Moxiyat-
belgining tevarak-atrofdagi vokelikni bilishni ifoda 
etadigan kism sifatidagi mazmunga ega bulgan jixatidir. Kurol 
odamlarning mexnat faoliyatini ifodalagani singari belgilar xam 
ularning bilish faoliyati va munosabatini namoyon kiladi. 
Suzlar belgilari sistemasi xayot kechirish, ijtimoiy-tarixiy tajribani 
uzlashtirish va uzatish vositasi sifatidagi tilni tarkib toptiradi. 
Til yordamida munosabatga kirishish tufayli borlikning aloxida 
bir kishining miyasidagi in'ikosi boshka odamlarning miyasida aks 
etayotgani yoki aks etgani bilan doimiy ravishda tuldirilib turadi - uy-
fikrlarni ayriboshli, axborot berish ruy beradi.
Munosabat chogida kishi doimo muxim narsani nomuximidan, 
zarur narsani tasodifiysidan ajratishga, yakka-yolgiz narsalarning 
timsolidan ularning xammasi uchun umumiy bulgan xossalarni suzlar 
yordamida barkaror aks ettirishga utishga urganadi. Butun boshli 
narsalar doirasiga xos va shu asnoda suz yuritilayotgan konkret 
narsaga xam tallakuli muxim xususiyatlar shu suz orkali uz ifodasini 
topadi. Biz "gazeta" deb ataydigan bulsak, kulimida ushlab turgan 
gazeta varaklarinigina nazarda tutmasdan, mazkur narsaning boshka 
bosma maxsulotdan farkini xisobga olgan xolda uning kaysi toifadagi 
narsalarga tegishli ekanligini ukdiramiz. 
Suzlar muayyan bir moxiyatga ega, ya'ni ashyoviy olamga 
allakanday tarzda tegishli buladi. Ukituvchiu yoki bu suzni 
ishlatganda uning uzi xam, uning tinglovchilari xam yolgiz usha bitta 
xodisani nazarda tutishadi va ularda anglashilmovchilik yuz bermaydi. 
Moxiyatlar sistemasi kishining butun xayoti davomida rivojlanib va 
boyib boradi. Uni sobitkadamlik bilan shakllantirish urta ta'limning 
xam, oliy ta'limning xam markaziy bugini xisoblanadi.