Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobi va uning atrof muhitni muhofaza qilishdagi oʻrni Reja

Qizilqum qo‘riqxonasi Buxoro viloyatining Romiton tumani hududida, Amudaryo qayirida joylashgan qayir-cho‘l qo‘riqxonasi hisoblanadi. Hududining katta qismi (3100 ga) daryo bo‘yidagi to‘qaylarni va kichik qismi (800 ga) Qizilqum massivini o‘z ichiga olgan. Qayir o‘simliklari o‘tish qiyin bo‘lgan qalin to‘qayzorni hosil qilib, boy floraga ega. Bu yerda 150 o‘simlik turlari o‘sadi. To‘qayzorlarni ko‘proq daraxt-butazor o‘simliklari (turang‘i, jiyda, tol, lomonos, yulg‘un va boshqalar) egallaydi. Bundan tashqari, bu yerda har xil o‘tlar, qamish, lo‘xgullilar, ro‘vak, ajriq va boshqalar o‘sadi. Qo‘riqxonaning qumli cho‘l qismi uchun qora va oq saksovul, cherkez, qandim va quyonsuyak harakterlidir. Qo‘riqxonaning tabiiy sharoiti turli xil jonivor va qushlarning yashashiga qulay imkon beradi. Sudralib yuruvchilardan cho‘l toshbaqasi, qizil quloq yoki quloqli yumaloqbosh kaltakesak hamda bot-bot yoki yumaloq bosh va Seversov gekkoni deb ataluvchi kaltakesaklar, suvilon, zaharli charxilon va boshqalar uchraydi. Qo‘riqxona hududida qishlovchi, mavsumiy uya qo‘yuvchi, ayniqsa, suvda suzuvchi qushlar ko‘p bo‘lib, ularning 82 turi mavjud. Shundan 29 turi yilning to‘rt faslida ham shu yerda yashaydi. Yirtqich qushlardan burgut, qora qirg‘iy, kuykanak (maymunqush), jig‘altoy va boshqalar uchraydi. Qo‘riqxonaning eng chiroyli qushi Amudaryo qirg‘ovulidir. Hozir ularning soni 2 mingdan ortiq. Qo‘riqxona qushlaridan qirg‘ovul va burgut alohida muhofaza qilinadi.
Sutemizuvchilardan ingichka barmoqli yumronqoziq, malla yumronqoziq, qum sichqoni, qo‘shoyoq; yirtqichlardan chiyabo‘ri, tulki, to‘qay mushugi va qum mushugi, bo‘ri uchraydi. Shuningdek, bu yerda 200 ga yaqin yovvoyi cho‘chqa va buxor bug‘usi yashaydi. Qo‘riqxona tashkil qilingan paytda hammasi bo‘lib 6 bosh buxor bug‘usi bor edi. Hozirgi vaqtda ularning soni yuzdan oshib ketdi. Buxor bug‘usi alohida muhofaza qilinadi, qish faslida qo‘shimcha oziqlantiriladi. Qo‘riqxonaning qumli uchastkasida ba’zan jayron ko‘rinib qoladi. Shunday qilib, Qizilqum qo‘riqxonasi kamdan-kam uchraydigan original, tabiiy laboratoriyadir. Qo‘riqxonaning asosiy vazifasi inson qo‘li tegmagan landshaftlar, Amudaryo to‘qaylari va tutashib turgan cho‘l landshaftlarining o‘rganish va saqlash, shuningdek, buxor bug‘usi, jayron va Amudaryo qirg‘ovuli ekologiyasini o‘rganish va muhofaza qilish usullarini ishlab chiqishdan iborat.