27
nuqta aylanishning markazi deb atalishi eslatib o’tiladi. Bolalarning e'tiborini
sirkulni qo’zg’almas nuqta atrofida aylantirish har doim sirkul ignasining uchi
bilan sirkulning boshqa oyog’iga o’rnatilgan qalam uchi orasidagi masofa
o'zgarmasligiga qaratmoq kerak.
Bu holda qalam aylana chizadi. Aylanada ixtiyoriy A nuqta belgilanadi,
va bu nuqtadan sirkul yordamida aylana radiusiga teng masofada nuqtalar
belgilanadi. Hammasi bo’lib aylanani 6 ta teng qismga bo’lgan 6 ta nuqta
belgilanadi. Agar bu nuqtalarni ketma-ket tutashtirilsa teng tomonli 6 burchak
hosil bo’ladi.
III sinf o'quvchilarini aylanani 5 qismga bo’lish
bilan tanishtirish va
qanday masalaning yechilishi besh burchakli yulduz yasash bilan bog’lash
maqsadga muvofiq.
Besh burchakli yulduz bunday yasaladi:
a) aylana chiziladi;
b) to’g’ri burchak ostida uning ikkita radiusi o’tkaziladi
c) radiuslardan birini 3ta teng qismga bo’linadi
d) sirkulning bir uchini A nuqtaga, ikkinchi uchini M nuqtaga qo’yiladi
va shu radiusi bilan B va D nuqtalar belgilanadi;
e) o’sha radius bilan B nuqta qarshisidan Q nuqta, D nuqta qarshisidan V
nuqta belgilanadi.
A A A
D B D B
Q V Q V
1-rasm
IV sinf matematika darsligida aylananing xossalarini aniqlashga, aylana
bilan kesmaning fazoviy munosabatlarini o’rganishga oid qator masalalar
berilgan. Shunday masalalardan ba’zilarini qaraymiz:
M
M
28
5 sm uzunlikda MA kesma chiz. M nuqta aylananing markazi. Aylanani
shunday chizginki, u MA kesmani kesib o’tsin. Bu aylana radiusining
uzunligi haqida nima deyish mumkin?
O’quvchilar uzunligi 5 sm bo’lgan MA kesmani chizishadi. Sirkulning
uchi M nuqtaga qo’yiladi va MA kesmani kesib o’tadi. Masalan,
B nuqta
kesadigan qilib aylana chiziladi.
O’quvchilar bunda aylananing MB radiusi MA kesmadan kichik
bo’lishiga ishonch hosil qiladilar. Javob bunday yoziladi: MB < MA
B
A
2-rasm
IV sinf o'quvchilariga geometrik materialni ochib berayotib fazoda
predmetlarning shakli, o’lchami va o’zaro joylashishining bolalar maktabgacha
davrda joylashtirishni hisobga olishi kerak. O’yin jarayonida va amaliy
faoliyatlarda ular predmetlar bilan ish olib boradilar, ko'zlari bilan ko’radilar,
qo’llari bilan ushlab ko’radilar, chizadilar, yasaydilar
va predmetlarning boshqa
xossalari ichidan asta-sekin shaklni ajratadigan bo’ladilar. Maktabgacha yoshdagi
ko'pchilik bolalar 6-7 yoshda shar, kub, doira. Kvadrat, uchburchak, to
’
g’ri
to’rtburchak shaklidagi predmetlarni to’g’ri ko’rsata oladilar. Biroq bu
tushunchalarni umumlashtirish tushunchalari ham hal bo’lmaydi, kvadratni to
’
g
’
ri
to’rtburchakka qarama-qarshi qo’yadilar, agar predmetning o’zi
ularga tanish
bo’lmasa uning tanish shaklini bila olmaydilar. Figuraning har vaqtdagidan
boshqacha foydalanishi va hatto o’lchamlarining juda katta va juda kichik
bo’lishi bilan dovdiratib yoyiladi.
Dostları ilə paylaş: