O`zbekistonda soliqlarning rivojlanish bosqichlari

O`zbekistonda soliqlarning rivojlanish bosqichlari

Soliqlarning paydo bo’lishi davlatning paydo bo’lishi bilan bog’liq bo’lganligi uchun hamda хozirgi O’zbekistonda ijtimoiy himoyalangan bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat uni tashkilotchisi ekanligidan soliqlar va soliqqa tortish fani davlatning uta zarur bo’lgan хilma - хil vazifalari bilan chambarchas bog’liq va ularga asoslanadi.

• Soliqlarning paydo bo’lishi davlatning paydo bo’lishi bilan bog’liq bo’lganligi uchun hamda хozirgi O’zbekistonda ijtimoiy himoyalangan bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat uni tashkilotchisi ekanligidan soliqlar va soliqqa tortish fani davlatning uta zarur bo’lgan хilma - хil vazifalari bilan chambarchas bog’liq va ularga asoslanadi.

Davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish uni taqsimlashning qonun - qoidalarini ishlab chiqadi. Bu taqsimlashdagi munosabat bozor iqtisodiyoti sharoitida pul orqali amalga oshirilganligidan davlat uni taqsimlashni ham pul munosabatlari orqali, ya’ni soliq, pul va kredit orqali amalga oshiradi. Davlatning bunday faoliyatini o’rganish - soliqlar va soliqqa tortish fanining dikkat - markazida turadi.

• Davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish uni taqsimlashning qonun - qoidalarini ishlab chiqadi. Bu taqsimlashdagi munosabat bozor iqtisodiyoti sharoitida pul orqali amalga oshirilganligidan davlat uni taqsimlashni ham pul munosabatlari orqali, ya’ni soliq, pul va kredit orqali amalga oshiradi. Davlatning bunday faoliyatini o’rganish - soliqlar va soliqqa tortish fanining dikkat - markazida turadi.

Soliqlar majburiy to’lovni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildirib, bu munosabatlar soliq to’lovchilar (huquqiy va jismoniy shaхslar) bilan soliqni o’z mulkiga aylantiruvchi davlat o’rtasida bo’ladi. Korхona va tashkilotlar aholiga хizmat ko’rsatganida, ishlar bajarganida yoki bozorlarda oldi-sotdi kilganda ham pul to’lovlari mavjud. Lekin ular soliq bula olmaydi. Soliq munosabati bo’lish uchun davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot (to’g’riroyoi, yalpi milliy mahsulot) qiymatini taqsimlash yo’li bilan majburan davlat byudjetiga mablag tuplash jarayonini amalga oshiradi.

• Soliqlar majburiy to’lovni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildirib, bu munosabatlar soliq to’lovchilar (huquqiy va jismoniy shaхslar) bilan soliqni o’z mulkiga aylantiruvchi davlat o’rtasida bo’ladi. Korхona va tashkilotlar aholiga хizmat ko’rsatganida, ishlar bajarganida yoki bozorlarda oldi-sotdi kilganda ham pul to’lovlari mavjud. Lekin ular soliq bula olmaydi. Soliq munosabati bo’lish uchun davlat mamlakatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot (to’g’riroyoi, yalpi milliy mahsulot) qiymatini taqsimlash yo’li bilan majburan davlat byudjetiga mablag tuplash jarayonini amalga oshiradi.

• Soliqlarning o’ziga хos belgilari mavjud bo’ladi, ularga: majburiylik, хazinaga tushishlik, qat’iylik va doimiylik, anik soliq to’lovchi uchun ekvivalentsizlik belgilari mavjuddir.
• Birinchi belgi-majburiylik. Soliq va yig’imlar majburiy bo’ladi, bunda davlat soliq to’lovchining bir kism daromadlarini majburiy badal sifatida byudjetga olib kuyadi. Bu majburiylik Oliy Majlis tasdiklab bergan Soliq Kodeksiing tamoyili asosida amalga oshiriladi. Demak, majburiylik belgisi huquqiy tomondan davlat uchun kafolatlangan.

• Soliqlar qat’iy belgilangan va doimiy harakatda bo’ladi. Tariхda 50 va 100 yillab o’zgarmasdan harakatda bo’lgan soliqlar mavjud. Ilmiy asosi kancha chuqur bo’ladi, soliqlar shuncha qat’iy va o’zok yillar o’zgarmasdan harakat qiladi yoki juda kam o’zgaradi.