Ortiqcha
b o ‘lishi, ildizi
uchun
joy tanqisligi, turli q attiq
c h iq in d ila ri k o ‘p lig i va h a r xil m e x a n ik t a ’s ir la r d a n
z a r a r la n a d ila r .
O 's im lik la r g a k u c h li v a k a tta t a l a f o t
yetkazadigan antropogen t a ’sirlardan yana biri bu o ‘rm on va
yaylovlardagi
yong'inlardir.
Y ong‘in o ‘sim liklam i to ‘liq yoki
qism an q irib y u b o rad i, o ‘rm on ekosistem asini to ‘la izdan
chiqaradi, ju d a katta ekologik va iqtisodiy ziyon yetkazadi. Bir
m arta gulxan yoqilgan joydagi tuproqni qayta tiklanishi uchun
6-7 yil zarur bo ‘ladi. 0 ‘rm on yong'inlari ikki xil sababga k o ‘ra
yuz b e rish i m u m k in . B irin c h isi, y a sh in tu s h is h i, k u ch li
q u rg ‘oqchilik va boshqa tab iiy o m illar b o 'lsa , ikkinchisi,
antropogen omillar, ya’ni texnik vositalardan chiqqan uchqun,
chala o ‘chirilgan gulxan, chekib tashlangan sigaret, o ‘rm ondan
foydalanuvchi soha xodimlarining ehtiyotsizligi, shox-shabba,
xazonlarni va turli organik chiqindilami ortiqcha to ‘planishi kabi
inson faoliyati bilan bog'liq sabablardir. M a ’lum bo'lishicha,
hozirgi paytda yuz beradigan o'rm o n yong'inlarining 90-97%
insonlarning n o to 'g 'ri faoliyati, y a ’ni an tro p o g en sa b ab lar
tufayli yuz berar ekan. Y ong'inlar yaqin o'tm ishda va hozir juda
ko'plab, katta maydonlarda sodir bo'lm oqda. Birgina AQ SH da
10 yil (1980-90) ichida 1 mln. dan ortiq, y a’ni kuniga 322 tadan
katta-kichik yong'inlar yuz bergan. 1981-85-yillar davom ida
Respublikam izda 778 g ek tar m aydonda y on g 'in b o 'lib , 385
gektar o'rm o n nobud bo'lishiga olib keldi.
5 .4 .0 ‘simUklarni antropogen ta’sirlardan muhofazalash
Tabiatning muhim komponentlaridan biri b o'lgan o'sim liklar
(flora)ni m uhofazalash va ulard an oqilona foydalanish ham
ekologik, ham ijtimoiy-iqtisodiy jih atd an ka tta aham iyatga ega.
Yuqoridagi bo'lim iardan m a ’lum bo'ldiki, hozirgacha insoniyat
o'zining turli ehtiyojlarini qondirish m aqsadida o'sim likdan
h a d d a n ziy o d k o 'p va n o o q ilo n a f o y d a la n is h i, u la rn i
m uhofazalash va qayta tiklashga yetarli e’tib o r berm aganligi
oq ib atid a sayyoram izning o 'sim lik d u n y o sid a jid d iy salbiy
o'zgarishlar sodir bo'lm oqda. K o 'p lab o'sim lik turlari yo'qolib,
kamayib, noyob turlarga aylanib, o'zlarining tabiiy va iqtisodiy
ahamiyatini yo'qotm oqda. Shu tufayli hozirga kelib o'sim liklam i
turli salbiy antropogen t a ’sirlard an m u h o fazalash, u lard an
t o 'g 'r i , o q ilo n a fo y d ala n ish , u la rn in g q a y ta tik la n is h in i
ta ’minlash olamshumul ekologik m asalalardan biriga aylanib
q o ld i.
O 's im lik la m i
m u h o fa z a la s h
a tr o f -m u h itn i
m uhofazalashga oid cho ra-tadbirlar m ajm uasidagi m arkaziy
m asalalardan biri b o 'lib , uni quyidagi bir-biri bilan b o g 'liq
yo'nalishlarda amalga oshirish zarur:
|