п kəskin şəkildə azalmışdı. Cinayətkarlıq hallan xeyli azal
mış, vətəndaşların şəxsi təhlükəsizliyi, əsasən, təmin edil
mişdi. Hakimiyyət xalqın ciddi dəstəyinə güvənirdi. İn san
lar az da olsa təmin edilmiş sabitliyi hüquqi hərcmərclikdən.
müharibədən, vətəndaş müharibəsi həddinə çatmış iğtişaş
lardan və banditizm qarşısında köməksizlik vəziyyətindən
üstün tuturdular. İnsanların yaddaşında dərin izlər qoym uş
bütün bu neqativ hallar artıq keçmişdə qalmışdı (bax: M iı-
zəzadə A. Azərbaycan Respublikasında çoxpartiyalı siste
min formalaşması xüsusiyyətləri. Bakı, 2001).
1996-cı ilin fevral ayında Milli Məclis, demək o lar ki,
tam tərkibdə işə başladı. D eputat korpusunun hansı q ə ra r
ları qəbul edəcəyini əvvəlcədən tam əminliklə yəqin etm ək
olardı və bu fakt da daxili siyasi sabitliyə təminat verirdi.
Azərbaycanda mövcud hakimiyyət sistemini kadr siyasəti
baxımından qiymətləndirmək istəsək deyə bilərik ki, bu sis
tem «qala kimi möhkəm» sistemdir. İntizamın və məsuliyyə
tin yüksək səviyyədə olmasım təmin edən, deməli, «avtori
tar səfərbərlik» deyilən funksiyaları da yerinə yetirən həmin
sistemin bu keyfiyyəti xüsusən onda özünü göstərirdi ki,
Seçkilər H aqqında Q anuna müvafiq olaraq, deputatların 15
faizi (yəni 18 nəfər) parlamentdəki işi ilə yanaşı, həm də icra
hakimiyyəti strukturlarında vəzifə tuta bilərdi. Təqribən 40
deputatı birləşdirən «Yeni Azərbaycan» fraksiyasının üzvlə
ri ikinci qrupu təşkil edirdi. Mahiyyət etibarilə bu sistem
meritokratizm, yəni dövlət qarşısında müəyyn xidmətləri
olan insanların hakimiyyəti meyarlarına uyğundur. İnanıl
mış şəxslər eşelonuna daxil olanların hər biri bundan sonra
da özünün şəxsi keyfiyyətlərinə ümid bəsləyə bilərdi, bu
şərtlə ki, belə şəxslərin zehni qabiliyyəti və xarakteri daha
yüksək səviyyədə olsun. Üçüncü qrupa daxil olan deputat
lar vətənpərvər əhval-ruhiyyəli ictimaiyyəti
əsasən yaradı
cı, elmi və ədəbi ziyalıları təmsil edirdi.
88
14. «Şöhrətpərəst və varlı»...
Gözləmək olardı ki, sarsılmaz islahatçılığın passionar
energetikası öz qələbəsini qeyd edəcəkdir. Axı bütövlükdə
xalq Prezidentin kursunu birmənalı şəkildə dəstəkləyirdi;
dövlət aparatının daxilində səmərəli dəyişikliklər gedir:
münasibətlərdə subordinasiyaya və iyerarxiyaya riayət edi
lir, dövlət intizamı və məsuliyyət mülahizələri anarxik
xüdbin niyyətləri get-gedə daha çox sıxışdırır; ictimai şüur
da etnik-mədəni identiklik hissinin güclənməsi müşahidə
olunur... Lakin həmin dövrün dəhşətli özünəməxsusluğu
ondan ibarət idi ki, hegemonizmə və uniformizmə qarşı kor
təbii mübarizə əslində hələ yenicə güclənməyə başlayırdı.
Sistemdən kənarda qalmış radikal müxalifət gərginlik mən
bələrinin sayını artırır, hadisələri və faktları düşmənçilik
mövqeyindən şərh edirdi.
1996-cı ilin əvvəllərində müxalifət mətbuatı uydurma
larla dolu məqalələr dərc edir, belə bir fikir təlqin edirdi ki,
guya cəmiyyətin xeyli hissəsi yeni Məclisə ümid bəsləyir,
güman edir ki, prezident ölkədə vəziyyəti sabitləşdirəndən
və özünün istədiyi parlamenti seçəndən sonra islahatçı hö
kumət yaradacaq və cəmiyyətin uğurlu demokratikləşməsi
(yəni liberallaşması) üçün zəruri hüquqi, siyasi və iqtisadi
qanunlar paketini təsdiq edəcəkdir, lakin Prezident guya
sabitliyin qorunub saxlanması kursuna üstünlük vermişdir,
çünki onu «demokratik bazar islahatları keçirməyə» məc
bur edən yalnız xaricdən, Qərbdən göstərilən təziq idi.
1996-cı ilin sentyabrın 11-də Milli Məclis spiker Rəsul
Quliyevin istefa barədə ərizəsini qəbul etdi və bu addım
R.Quliyevdən ötrü şərəf sayıla biləcək bir səbəblə əsaslandı
rıldı: «səhhətinin vəziyyətinə görə». Modernləşmə xətti yal
nız bu şərtlə real olrdı ki, bütün müvafiq qüvvə və vəsaitlər
səfərbər edilsin, buna görə də həmin xətti xilas etmək üçün
yeganə yol - müstəqil Azərbaycanın düşmənlərinin iradəsi
89
ilə onların təsirinə düşmüş agentlərə çevrilmiş adamlardan
yaxa qurtarm aq idi.
Müxalifət yazarları Rəsul Quliyevi «şöhrətpərəst və
varlı», «islahatçı» və «qərbpərəst liberal» kimi səciyyələndi
rirdi. M ətbuatda göstərilirdi ki, R. Quliyevin gəlirlərinin
əsas mənbəyi ölkənin neftayırma sahəsi olmuşdur. O, 1977-
ci ildən 1993-cü ilədək neftayırma zavodunun baş direktoru
olmuşdur. 1985-ci ildən, yəni neftayırma zavodlarının öz
məhsullarım dünya bazarında satmalarına icazə verildiyi
vaxtdan etibarən R. Quliyevin saxta kontraktlar və q o n
darm a firmalar vasitəsilə əldə etdiyi gəlirlər onun şəxsi h e
sablarında yığılmağa başlamışdı. Onun dövlətə zidd fəa
liyyətinin ən «coşqun dövrü» Ə.Elçibəyin hakimiyyəti d ö v
rünə, daha doğrusu, ölkədə hakimiyyətsizlik dövrünə tə
sadüf etmişdi. Sonradan, dövlətçiliyin möhkəmlənməsi və
sabitləşmə, neft sahəsində qayda yaradılması başlananda
R.Quliyev ifşa ediləcəyindən qorxmağa başlamışdı.
N eft kontraktlarının hazırlanması zamanı R.Quliyevin
əməlləri barədə vaxtilə İlham Əliyev belə demişdir: «Xarici
neft şirkətləri və ARDNŞ-in nümayəndələri sübut edə b i
lərlər ki, Rəsul Quliyevin birbaşa göstərişi ilə 1993-cü ildə
A R D N Ş «Azəri-Çıraq-Günəşli» layihəsi üzrə danışıqlar
aparm aq hüququ Rəsul Quliyevin şəxsi dostu, başqa dövlə
tin vətəndaşı M aral M anafova verilmişdi. Rəsul Quliyev
Azərbaycanın adından danışıqlar aparmaq üçün M aral
M anafova verilən mandatı öz əli ilə imzalamışdır. Siz elə bir
ölkə adı çəkə bilərsinizmi ki, orada ölkənin istər iqtisadi,
istərsə də siyasi gələcəyi ilə bağlı ən vacib məsələnin həlli
biznesmenə, həm də başqa ölkənin vətəndaşı olan şəxsə eti
bar edilsin?! Çox keçmədən xarici şirkətlər öz səfirləri vasi
təsilə prezidentə müraciət edib bildirmişlər ki, Manafov
kontraktın imzalanması üçün 300 milyon dollar rüşvət is
təyir. Bu xəbərlərdən sonra Manafov daha Azərbaycanda
görünmədi, yəqin ki, dostu işin şuluq olduğunu ona xəbər
vermişdi. Bu əhvalatdan sonra danışıqları davam etdirm əl
ARDNŞ-ə həvalə edildi. Amma biz əslində hər şeyi təzədən
başlamalı olduq. Çünki kontraktla əlaqədar Manafovun
«razılaşdırdığı» şərtlər Azərbaycan üçün nəinki məqbul
deyildi, hətta ölkənin bütün iqtisadiyyatı üçün çox ağır nə
ticələr verə bilərdi. Gətirdiyim bütün faktların hamısı təkzi
bedilməzdir». (Dirçəliş-XXI əsr. 1999. № 19. s.8-9).
Rəsul Quliyevin istefasına bilavasitə səbəb olan fakt
onun Rusiyada çıxan «Новое время» jurnalına (1996, №32)
verdiyi müsahibədə dövlətə zidd müxalifətçilərin leksikonu-
na xas olan ibarələrlə Azərbaycan dövlətçilərinin yeritdiyi
xəttə qara yaxması olmuşdu. Bundan sonra Yeni Azərbay
can Partiyası Rəsul Quliyevin hərəkətlərini pisləyən bəyanat
qəbul etdi. 1996-ci il oktyabrın 16-da Yeni Azərbaycan P ar
tiyasının banilərindən biri, professor Murtuz Ələsgərov
Milli Məclisin sədri seçildi. Bununla əlaqədar, müxalifət
dairələrində gedən söz-söhbətlərin mahiyyətini təxminən
belə ifadə etmək olar ki, M.Ələsgərovun dövründə Milli
Məclis Prezidentin liberalizminə əlverişli fon yaratm ağa
başlamışdır, Milli Məclisin rəhbərliyi və deputatlar indi
müxalifətin, onun mətbuatının və hətta Qərbin də ünvanına
daha tez-tez hücumlar etməyi özlərinə rəva görürlər.
15. Siyasətin gücü və güc siyasəti: vəhdətin ahəngliyi
1996-cı il və 1997-ci ilin çox hissəsi 1995-ci ildə keçiril
miş parlament seçkilərində uğradığı ağır məğlubiyyətdən
sonra özünə gəlməyə çalışan radikal müxalifətlə mübarizədə
nisbi sakitlik ab-havası ilə əlamətdar oldu. Bu dövrdə
müvafiq dövlət orqanları əsas diqqətlərini sanki kölgəyə
çəkilmiş, lakin dövlətdən ötrü radikal müxalifətdən daha
çox təhlükə mənbəyi olan qruplaşmaların fəaliyyətinə yö
nəltmişdilər . Məsələn, 1996-cı ilin əvvəllərində Ədliyyə Na-
/irliyii respublika Ali Məhkəməsinə müraciətlə Əmək Par-
liyasının və «Qardaşlıq» cəmiyyətinin fəaliyyətinin qadağan
90
91