Detal
bu zagatovkalarga texnik ishlov berish natijasida tayyor
bo’lgan
mahsulot majmuasidir.
Uzel
–
ikki va undan ortiq detallar
yig’indisidan
hosil
bo’lgan
mahsulot
turidir. Masalan: uzatmalar qutisi, dvigatel v.h.k.
Agregat
–
ikki va undan ortiq uzellar
yig’indisidan
hosil
bo’lgan
tayyor
mahsulotdir.
Uzel va detallarning yaxshi ishlashi uchun talablar:
1.
Uzel va detallarning shakli sodda qilib tayyorlangan
bo’lishi
kerak.
2.
Uzel va detallarning birlashuvchi yuzalari kerakli aniqliklarda ishlov
berilgan
bo’lishi
kerak.
3.
Imkon darajada tutashuvchi
o’lchamlar
soni kam
bo’lishi
kerak.
4.
Detallarni tayyorlash va ishlab chiqishda unga mos
bo’lgan
materiallarni
to’g’ri
tanlab olish kerak.
O’zar
oalma
shuv
chanlik
tur
lari
:
To’liq o’zaroalmashuvchanlik
To’liqmas
o’zaroalmashuvchanlik
Tashqi
o’zaroalmashuvchanlik
Ichki
o’zaroalmashuvchanlik
Geometrik
ko’rsatkichlar
bo’yicha o’zaroalmashuvchanlik
Funksional
ko’rsatkichlar
bo’yicha o’zaroalmashuvchanlik
To‘liq o‘zaroalmashuvchanlik
deb, mahsulot, uning qismlarining yoki
boshqa narsalarning
ma’lum ko‘rsatkichlari
va xususiyatlari
bo‘yicha
shu
singari boshqa mahsulot nusxalari bilan
qo‘shimcha
mexnat
sarflamasdan
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri o‘zaro
almashish imkoniyatiga aytiladi.
To’liqmas o‘zaroalmashuvchanlik
bo‘lganida
esa mahsulot yoki uning
qismlari boshqa shu singari mahsulot nusxalari bilan almashtirilishi
uchun
qo‘shimcha
mehnat sarflab, uning xususiyatlarini moslashtirishni
talab qiladi.
Mahsulotning
tashqi
o‘zaroalmashuvchanligi
deyilganda, uning ekspluatatsion
ko‘rsatkichlari
va shuningdek tutashish yuzalarining
o‘lchami
, shakli
bo‘yicha bo‘ladigan
o‘zaroalmashuvchanlik
tushuniladi. Bu tushuncha etralicha keng
ma’noga
ega
bo‘lib
,
ko‘pchilik
detal, uzel va agregatlarga xosdir.
Ichki
o‘zaroalmashuvchanlik
mahsulotning
ma’lum
bir turi, mexanizm, agregatga xos
bo‘lishi
mumkin va ularga tegishli
bo‘lgan
elementlarning aynan biror bir nusxa
hajmida
o‘zaroalmashuvchanligini ta’minlaydi
. Masalan, podshipniklarning aylanuvchi
sharik yoki roliklari ichki
o‘zaroalmashuvchanlikga
ega
bo‘ladi
. SHuni
ta’kidlash
kerakki, har qanday
ob’ektni
ham qarash darajsi kengayib borishi bilan, uning faqat
ichki
o‘zaroalmashuvchanlikga
ega ekanligini isbotlash imkoniyatlari yaqqollasha
boradi.
Geometrik
ko’rsatkichlari bo’yicha o’zaroalmashuvchanlik
–
mahsulot
tarkibiga kiruvchi ayrim detallarning geometric
o’lchamlarini o’zgartirish
orqali uning foyadli ish koeffitsientini oshirishga aytiladi.
Funksional
o’zaroalmashuvchanlik
da mahsulotga kiruvchi uzel va
agregatlarni bir turdan ikkinchi turga almashtirish orqali belgilangan
chegarada eng yuqori iqtisodiy foydalanish
ko’rsatkichlarini ta’minlashga
aytiladi.
Ob’ektning to‘liq o‘zaroalmashuvchanligini ta’minlash
, uni ishlab
chiqarish va undan foydalanishda bir qancha yutuqlarga erishishga
sharoit yaratadi:
➢
Mahsulot detallari va boshqa qismlarini
o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan
sexlarda
ishlab chiqarib, mahsulotni
yig‘ishni
boshqa bir sexda tashkil qilish mumkin
bo‘ladi
;
➢
Y
ig‘ish
jarayoni soddalashadi va bu ish yuqori saviyaga ega
bo‘lmagan
ishchilar tomonidan detallarni
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
tutashtirishga keltiriladi;
➢
Y
ig‘ish
jarayonini aniq
me’yorlanishi
, ishni patokda tashkil qilish va avtomatlashtirish
imkoniyatini yaratadi;
➢
Zavodlar yuqori darajada mutaxassislashib, ular
o‘rtasida
yuqori samaradorlikga
ega
bo‘lgan
hamkorlik
o‘rnatilishi
mumkin
bo‘ladi
;
➢
Mahsulotni
ta’mirlash
ishlari soddalashadi, chunki har qanday
ta’mirlash
ishlari,
ishdan chiqqan detalni zahiradan yangi yoki oldindan
ta’mirlangan
detal bilan
qo‘shimcha
ishlov bermasdan almashtirishdan iborat
bo‘ladi
.
| 
