Toshkent davlat transport universiteti 2-bosqich tva-4 guruhi talabasi
Yüklə 87,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ishlab chiqarilgan mahsulotning
o‘zaroalmashuvchanlik ko‘rsatkichi o‘zaroalmashuvchanlik koeffitsienti bilan baholanadi va bu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi: 𝑲 𝒖 = 𝑻 𝒖𝒂𝒅 𝑻 𝒅 bu yerda 𝑻 𝒖𝒂𝒅 -mahsulotga kiruvchi o‘zaroalmashuvchan detallarni tayyorlash mehnat sarfi, soat; 𝑻 𝒅 -mahsulotning barcha detallarini tayyorlash mehnat sarfi, soat. Odatda Rossiya maxsus adabiyotlarida metall qirqish sanoatida o‘zaroalmashuvchanlik qoidalaridan foydalanish 1761-yil t o‘la va ma’lum vaqtdan keyin Ijevsk qurol ishlab chiqarish zavodlarida qo‘llanilgan deb ta’kidlanadi . Aslida esa o‘zaroalmashuvchanlik qonun-qoidalaridan foydalanish ko‘p ming yillik o‘tmish tarixiga ega bo‘lib , Misr piramidalari qurilishida, qadimgi Rim suv quvrlari yotqizilishida keng qurilganligi ma’lum . O‘zaro almashuvchanlikning ishlab chiqarishdagi muxim axamiyatini odamlar o‘sha qadim zamonlarda ham anglab etishgan. O’lchash vositalari va ularning asosiy metrologik tavsiflari O’lchash ishlari asosan o’lchash vositalari yordamida amalga oshiriladi. Qo’llanilish bo’yicha o’lchash vositalari o’lchashlar , qayta o’zgaruvchan o’lchashlar , o’lchash asboblari, o’lchash qurilmalari va o’lchash tizimlariga bo’linadi . O’lchash bu maxsus texnik vositalar yordamida biror bir buyum yoki mahsulotlarni fizikaviy qiymat kattaliklarini aniqlashdir. Metrologiya fani o’lchashlar o’lchash usullari va ularning birligini ta’minlash vositalari va talab etilgan aniqliklarga erishish usullarini o’rganuvchi fandir. O’lchash usullari Bevosita Bilvosita Absolyut Nisbiy Kontaktli Kontaktsiz Differen- sial Kompleks • Bunda o’lchanayotgan qiymat kattaligi bevosita o’lchash asbobining ko’rsatkichi bo’yicha aniqlanadi. Masalan: valning diametrini o’lchash . 1.Bevosita o’lchash • Bunda o’lchanayotgan miqdor u bilan ma’lum bog’lanishda bo’lgan boshqa bir miqdorni o’lchash yo’li bilan topilgan qiymatga aytiladi. Masalan: detalning konussimonligini va aylananing yuzasini topish. 2.Bilvosita o’lchash • Bunda o’lchanayotgan o’lchamning qiymati o’lchash asbobining ko’rsatkichlariga qarab o’lchash natijasida hosil bo’lgan xatoliklarni hisobga olmagan aniq bir o’lchamga aytiladi. 3.Absolyut o’lchash • Bunda o’lchanayotgan miqdorning o’lchamining boshqa bir o’lcham bilan yoki biror bir namuna bilan o’lcham orasidagi farqi aniqlanadi. Masalan: teshikni indikator bilan o’lchash . 4.Nisbiy o’lchash • Bunda o’lchanayotgan buyumning sirti o’lchash asbobining sirtiga tegib turadi. Masalan: shtangensirkulda o’lchash . 5.Kontaktli o’lchash • Bunda o’lchanayotgan buyum sirti o’lchov asbobiga tegmaydi. Masalan: detal yuzasidagi g’adir -budurlikni mikroskop yordamida tekshirish. 6.Kontaktsiz o’lchash • Bunda o’lchanayotgan detalning har bir elementini alohida-alohida tekshirishdan iborat. Masalan: rezbalarning tashqi, o’rta va ichki diametrlarini alohida o’lchash . 7.Differensial o’lchash • Bunda maxsus o’lchash asboblari yordamida biror detal yoki mahsulotni o’lchamlarini o’lchab ushbu mahsulotni yaroqli yoki yaroqsizligi to’g’risida xulosa chiqarish. 8.Kompleks o’lchash Metrologiya sohasida quyidagi o’lchash vositalarining turlari mavjud: 1.Chiziqli va burchak kattaliklarining o’lchovlari . Bu o’lchov turlari konstruktiv belgilarga, asosan, shtrixli va tugal xillarga bo’linadi . -Shtrixli o’lchov vositalariga lineykalar, metrlar va ruletkalar kiradi. -Tugal o’lchov vositalariga esa tugallangan tekis parallel tugal o’lchov uzunliklari [tum bloklari] kiradi. 2.Kalibrlar bu o’lchamlarni texnik shartlariga sirtlarni va o’qlarni shakl va joylashishdan chetga chiqishlarini qiyoslash uchun xizmat qiladigan tekshirish vositasidir. 3.Universal o’lchov vositalari. Bular har xil geometrik ko’rsatkichlarni o’lchash uchun mo’ljallangan . Bularga quyidagilar kiradi: -Har xil o’lchamdagi shtangensirkullar -Har xil o’lchamdagi chuqur o’lchagichlar -Har xil o’lchamdagi mikrometrlar -Soat turidagi indikatorlar -Soat turidagi indikatorli chuqur o’lchagichlar [nutromer]. Maxsus o’lchash vositalari- ma’lum turdagi ko’rsatkichlarni o’lchash va ularni tekshirishdan iborat. Ularga quyidagilar kiradi: -Rezbali kalibrlar rezbalarning ichki, o’rta va tashqi aniqliklarini tekshirish uchun -Shponkali va shvitsiyali birikmalarning o’lchamlarini , shponka va shvitsiyaning ariqchalarini eni va chuqurligini tekshirish uchun -Tishli g’ildiraklarni teshirish. Tishli g’ildirakning qadam o’lchagichni tishlar orasidagi masofani va tishlar shaklini tekshirish uchun -Detal yuzasining g’adir -budurligini tekshirish uchun Bu maxsus MIS-II mikroskop ostida detal yuzasiga ishlov berish sifat darajasini baholaydi. 1.O’lchash asbobidagi xatoliklar 2.Detallarga ishlov beruvchi asbob- uskuna stanok va qurilmalardagi xatoliklar 3.Detallarga ishlov berishdagi muhit [ishlov berish xona temperaturasi va namligi] 4.Detallarga ishlov beruvchi mutaxasisning mahorati 5.Detal materialining klassifikatsiyasi O’lchov vositalarining metrologik xususiyatlari: 1.O’lchash asbobining absolyut xatoligi 2.O’lchash asbobining keltirilgan xatoligi 3.Shkala darajasi Quyidagi o’lchash xatoliklari bor: O’lchash asbobining xatoligi deb asbob ko’rsatuvchi qiymat bilan o’lchanadigan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farqiga aytiladi. O’lchov asbobining keltirilgan xatoligi deb asbobning absolyut xatoligini me’yorlangan qiymatiga nisbatiga aytiladi. Me’yorlangan qiymat sifatida o’lchashning yuqori chegarasi o’lchash oralig’I va o’lchashning pastgi chetga chiqishlari tushuniladi. Shkala darajasi deb shkalaning ikkita qo’shni belgisi orasidagi masofaga aytiladi. XULOSA Ishlab chiqarish texnikasi va uning rivojlanish istiqbollari, doimiy mahsulot sifatini oshirishga qaratilgan talablar, fan texnika oxirgi yutuqlarining ishlab chiqarishga tadbiq qilinishi bakalavrlarini tayyorlashda standartlashtirish, o‘zaroalmashinuvchanlik va texnik o‘lchashlar bilan bog‘liq bo‘lgan savollarni amaliyotda dolizarb masala sifatida qo‘yishni talab qilmoqda. Fanning maqsadi - bo‘lajak bakalavrlarda umumtexnikaviy standartlarni qo‘llay olish talablariga rioya qilishni, mashinasozlik mahsulotlarini tayyorlashda, ishlatishda va ta’mirlashda aniq hisob-kitoblarni bajarish va o‘lchash aniqligini ta’minlash ko‘niumasini xosil qilishdir. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! Created by Abduqayumov Abdulaziz Anvarovich Yüklə 87,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|